W przypadającą 6 października 145. rocznicę urodzin Jana Bułhaka (1876-1950) chcielibyśmy przypomnieć sylwetkę tego wybitnego artysty, uznawanego za nestora polskiej fotografii, filozofa i teoretyka tejże techniki.

Urodził się w Ostaszynie na Litwie. Do szkoły chodził w Nowogródku, na studia udał się do Krakowa, na Uniwersytet Jagielloński, studiów jednak nie ukończył, gdyż warunki materialne zmusiły go do powrotu do rodzinnego Ostaszyna. W 1905 roku zaczął zajmować się fotografią, wówczas stricte amatorsko, używając aparatu otrzymanego od żony w prezencie. Trzy lata później wygrał pierwszy fotograficzny konkurs krajoznawczy ogłoszony przez pismo “Życie Ilustrowane”.

Przełomem w życiu zawodowym Bułhaka było spotkanie z Ferdynandem Ruszczycem, wileńskim malarzem i późniejszym profesorem Wydziału Sztuk Pięknych na Uniwersytecie im. Stefana Batorego w Wilnie. Dzięki ich współpracy powstało 26 tomów fotografii.

W 1912 roku wyjechał do Drezna, gdzie u Hugona Erfurtha doskonalił swą wiedzę w zakresie rzemiosła fotograficznego. Kiedy w tym samym roku Bułhak zakładał w Wilnie własną pracownię, miał już właściwie w pełni sprecyzowane poglądy na fotografię, której miał się stać reformatorem.

W latach 1912-1919 na zamówienie władz miasta wykonywał dokumentację fotograficzną Wilna – jego krajobrazu i architektury. W następnych latach wykonał podobną dokumentację innych miast, m.in. Warszawy, Krakowa, Grodna, Zamościa, Lublina, Kazimierza Dolnego, a także wielu innych mniejszych miejscowości. Przez całe życie utrwalał piękno polskiej ziemi. W jego pracowni powstało 158 albumów poświęconych miastom i regionom II Rzeczypospolitej.

W latach 1919-1939 pełnił funkcję kierownika pierwszego w Polsce Zakładu Fotografii Artystycznej (Wydział Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie). Jan Bułhak był również organizatorem życia fotograficznego w Polsce, w tym współzałożycielem i prezesem Fotoklubu Wileńskiego (1928) i Fotoklubu Polskiego, a po II wojnie światowej –  Związku Polskich Artystów Fotografów (legitymacja członkowska ZPAF Jana Bułhaka miała numer 1), który od 1952 działa pod nazwą Związku Polskich Artystów Fotografików.

Spod ręki Bułhaka wyszły również poradniki i podręczniki dotyczące fotografii. W 1931 roku ukazała się w Fotografika, dwa lata później Technika bromowa, w 1935 roku Bromografika, zaś w roku 1936 – Estetyka światła. W latach 1931-1936  cyklicznie ukazywały się także zeszyty Wędrówek fotografa. Były to „opowieści w słowie i obrazie”, jak je określił sam autor.

Jan Bułhak jest twórcą pojęcia “fotografika”, którego sens tak objaśnił:

książka niniejsza jest wyrazem mych poglądów i doświadczeń w dziedzinie fotografiki, którą to nazwą przez siebie wynalezioną, ochrzciłem fotografję zwaną dotąd artystyczną lub malowniczą, ponieważ czułem potrzebę oddzielenia jej nawet w nomenklaturze od fotografji naukowej i rzemieślniczej.

Po II wojnie Bułhak wraz z synem zajmował się dokumentowaniem zniszczeń wielu  polskich miast. Zmarł 4 lutego 1950 r. Spoczywa na Cmentarzu Powązkowskim.

Przez wiele lat uważano, że pieczołowicie przechowywany wieloletni dorobek twórczy Jana Bułhaka, liczący około 20000 negatywów, spłonął podczas walk o Wilno w 1944 roku i zaledwie niewielka część w oryginalnych odbitkach zachowała się u rodziny i przyjaciół. Okazało się jednak, iż znaczna część kolekcji ocalała i znajduje się w Wilnie.

W kontekście urodzin Jana Bułhaka warto podkreślić, że na wystawie „Psychopomp” prezentowanej w zabytkowych wnętrzach Sal pod Kopułą Ossolineum zobaczyć można jedno ze zdjęć tego znakomitego fotografika. Wykonał je przed 1914 r. w kościele Świętych Piotra i Pawła na Antokolu w Wilnie. Ukazuje jeden z elementów sztukaterii, której wykonanie trwało trzydzieści lat i której nieprawdopodobne bogactwo do dziś zdumiewa.

Wspominana fotografia pochodzi z przechowanej w ossolińskim Muzeum Książąt Lubomirskich niezwykłej teki. Obejmuje ona 98 fotografii Bułhaka wykonanych ok. 1912 – 1914 r., ukazujących widoki głównie Wilna i jego okolic. Wyjątkowość albumu wynika z faktu, że był dedykowany Lucjanowi Rydlowi, który w kwietniu 1914 r. odwiedził miasto. Na pamiątkę tego wydarzenia postanowiono obdarować poetę takim właśnie prezentem.

Wręczanie znakomitym gościom przebywających w Wilnie tek czy albumów z dedykacją stało się w czasach Bułhaka zwyczajem. Do dzisiaj zachowało się kilka z nich, m.in. zestaw fotografii ofiarowany biskupowi Kazimierzowi Michalkiewiczowi, pisarzowi i publicyście Józefowi Wierzyńskiemu czy marszałkowi Józefowi Piłsudskiemu. Tekę przeznaczoną dla Rydla wyróżnia to, że powstała prawdopodobniej najwcześniej.