Mikołaj Kopernik – Nicolaus Copernicus – Polish Astronomer 1473-1543

To słowa  inskrypcji na cokole pomnika Mikołaja Kopernika w Chicago powstałego dzięki staraniom Kongresu Polonii Amerykańskiej w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej.

1973 rok ustanowiono w Polsce Rokiem Kopernikańskim. Cała Polska świętowała 500 rocznicę urodzin wielkiego astronoma. Naród  miał wspólny powód do dumy i radość, że ojcem nowej astronomii i całej nowoczesnej nauki jest Polak.

We Wrocławiu na tzw. Ziemiach Zachodnich ta tożsamość z wielkim Polakiem miała szczególne znaczenie. Ówczesne władze wykorzystywały w niektórych momentach  tą  rocznicę propagandowo, ale zaangażowanie wszystkich sił społecznych było bardzo spontaniczne i niezmiernie w latach 70. XX w. potrzebne dla wszechstronnego rozwoju i stabilizacji regionu. Jak mówią źródła historyczne Mikołaj Kopernik był związany z Dolnym Śląskiem przez swoje pochodzenie – przodkowie żyli w  osadzie w okolicach Nysy,  wieś przetrwała do naszych czasów jako wieś Koperniki. We Wrocławiu wiązały go obowiązki kanonika Scholasterii Kolegiaty św. Krzyża w latach 1503-1538 oraz liczne powiązania naukowe w kręgu propagatorów i kontynuatorów teorii budowy świata.

Z okazji 500 rocznicy urodzin We Wrocławiu i na Dolnym śląsku  odbywały się liczne konkursy wiedzy o nauce i historii, wystawy, rajdy piesze i nadania szkołom i placówkom oświatowym światowej sławy patrona Mikołaja Kopernika. Towarzystwo Miłośników Wrocławia zaprosiło do Teatru Współczesnego na wielką fetę w lutym 1973 r. pod nazwą: „Kopernik otworzył drogę do poznania kosmosu” W obchody rocznicowe czynnie włączyło się Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.  Na przestrzeni kilku lat publikowano tu cenione Studia Copernicana i przeznaczone dla odbiorców zagranicznych Colloquia Copernicana oraz szereg prac dla szerszego kręgu czytelników  m.in. Karola Górskiego: Mikołaj Kopernik. Środowisko społeczne i samotność. Kulminacją obchodów było odsłonięcie pomnika Kopernika w Parku Staromiejskim. W 1974 r. stanęła tam rzeźba Leona Podsiadły, popiersie astronoma ze stylizowanym układem heliocentrycznym.

Obchody 500-lecia urodzin Kopernika były celebrowane także przez Polonię, szczególnie  Polaków mieszkających w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej. W zbiorach Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich w Dziale Dokumentów Życia Społecznego pod sygnaturą XII  1/16/D USA- Illinois-Chicago, 1973 przechowywane są bardzo unikatowe pamiątki obchodów 500-lecia urodzin Mikołaja Kopernika w Chicago.

W stanie Illinois organizowane były one przez Fundację Kopernikowską założoną przez Polaków żyjących w Chicago oraz największą organizację polonijną Polish American Congress. Najważniejszym punktem obchodów była ceremonia odsłonięcia ufundowanego przez Polonię pomnika Mikołaja Kopernika w Adler Planetarium w Chicago , 14 października 1973. Proklamacją burmistrza Chicago ogłoszono w tym dniu The Nicolaus Copernicus Day in Chicago. Honorową Proklamację podpisał Richard J. Daley Mayor, a jego autograf widnieje na okładce egzemplarza druku okolicznościowego przechowywanego w Magazynie DŻS.

Richard J. Daley nazywany był w Stanach „ostatnim z wielkich szefów miast”. Był politykiem Partii Demokratycznej, mógł być najdłużej urzędującym burmistrzem w historii Chicago, ale jego rekord został pobity przez jego syna Richarda M. Daleya w 2011 r.

Ceremonii poświęcenia przewodniczył Dr. Joseph M. Chamberlain, dyrektor The Adler Planetarium. W uroczystościach uczestniczyli Arcybiskup Chicago John Cody, Arcybiskup Filadelfii John Król oraz przewodniczący Komitetu Budowy Pomnika Aleksander Rytel. Przy poświęceniu pomnika byli obecni: przewodniczący Fundacji Kopernikowskiej  Michał Kobeliński i Przewodniczący Kongresu Polonii Amerykańskiej Alojzy Mazewski. Pomnik witający gości Planetarium Adlera jest wykonaną przez autora rzeźby Bronisława Koniuszego kopią warszawskiej wersji pomnika. Rzeźbiarza w trakcie montażu monumentu możemy zobaczyć na fotografii zamieszczonej w okolicznościowej broszurze. Widzimy tu ostateczny montaż pomnika oraz pozującą na tle monumentu grupę realizatorów tego projektu w tym B. Koniuszego – na drabinie po prawej stronie cokołu.

Zainteresowanie Polonii inicjatywą i zbiórką pieniędzy na ten cel było tak duże, że zebrane fundusze pozwoliły otworzyć prężny ośrodek kultury: Copernicus Civic and Cultural Center, a także umożliwić działanie Copernicus Medical Research Fundation. Placówki te były bardzo oczekiwane przez tutejszą społeczność i cieszą się wielkim uznaniem nie tylko wśród Polonii.

Dokumentacja tych działań to właśnie obiekty ze zbiorów Działu Dokumentów Życia Społecznego. Są tu druki okolicznościowe, programy, zaproszenia druki firmowe, a nawet karta świąteczna wydana w Roku Kopernikowskim.

W 2023 roku mija 550 rocznica urodzin i czterysta osiemdziesiąta rocznica śmierci Mikołaja Kopernika. Senat RP ustanowił bieżący rok Rokiem Kopernika