Pisanie wierszy nie było celem mojego życia, tym celem było odkrycie poezji o życiu.

Tadeusz Różewicz, z Brulionów [w:] Wbrew sobie: rozmowy z Tadeuszem Różewiczem, oprac. Jan Stolarczyk, Biuro Literackie Wrocław 2011, s. 8.

Tadeusz Różewicz – laureat Nagrody miasta Wrocławia, aut. fot. Tadeusz Drankowski, 6.05.1973 r.

„przyszli żeby zobaczyć poetę” – rękopis wiersza Tadeusza Różewicza, [1968] r. [oryginał przechowywany jest w Dziale Rękopisów Zakładu Narodowego im. Ossolińskich]

„Przyszli żeby zobaczyć poetę”, wiersz Tadeusza Różewicza, umieszczony na ulotce wieczoru autorskiego poety zatytułowanego „Słowo po słowie”, Poleski Ośrodek Sztuki, Łódź 1995 r.

1921 Urodził się 9 października w Radomsku. Był czwartym z pięciorga dzieci Władysława i Stefanii z Gelbardów.

1938 W gimnazjum im. Feliksa Fabianiego w Radomsku uzyskał małą maturę. Dalszą edukację przerwał mu wybuch drugiej wojny światowej.

1942 Po półrocznej nauce w tajnej szkole podchorążych Różewicz został zaprzysiężony w Armii Krajowej. Walczył z bronią w ręku od 26 VI 1943 do 3 XI 1944 r. w oddziałach leśnych.

Tadeusz Różewicz po przybyciu do Oddziału w sierpniu 1943 r.

1944 Pod pseudonimem „Satyr” wydał zbiór poezji, prozy i humoresek pt. Echa leśne.

1947 Ukazał się właściwy debiut poetycki − Niepokój.

1949 Z powodu braku perspektyw na własne mieszkanie opuścił Kraków i przeprowadził się do Gliwic, gdzie poślubił poznaną w konspiracji łączniczkę „Filis” Wiesławę Kozłowską.

1950 Po rocznym pobycie na Węgrzech Różewicz wrócił do kraju. Na świat przychodzi jego pierwszy syn Kamil, a trzy lata później Jan. Poeta żył w biedzie, z dala od literackiego zgiełku.

1959 Różewicz zafascynowany awangardą paryską (Beckett, Ionesco) napisał swój pierwszy dramat –Kartotekę (pierwodruk w „Dialogu” w 1960 r.).

1968 Przeniósł się z rodziną do Wrocławia. Ukazał się jego zbiór poezji Twarz trzecia. Powstał też dramat Stara kobieta wysiaduje (prapremiera w 1969 r. w inscenizacji Jerzego Jarockiego we wrocławskim Teatrze Współczesnym).

1971 Ossolineum zaczęło wydawać utwory Różewicza, rozpoczynając od Poezji zebranych.

1976 W „Dialogu” ukazała się jego sztuka Odejście głodomora według opowiadania Franza Kafki (prapremiera w 1977 r. w inscenizacji Helmuta Kajzara).

1984 Wystawiono Pułapkę w Teatrze Współczesnym we Wrocławiu w reżyserii Kazimierza Brauna (sztuka o Franzu Kafce, napisana w 1979 r.).

1991 Otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu Wrocławskiego.

Tadeusz Różewicz – doktor honoris causa Uniwersytetu Wrocławskiego, 7 października 1991 r.

1999 Ukazał się jego tom Matka odchodzi, za który w 2000 r. otrzymał Nagrodę Literacką Nike.

2011 Został uhonorowany Nagrodą Kulturalną Dolnego Śląska „Silesia”, a w roku 2013 − Tytułem Wielkiego Ambasadora Polszczyzny.

2014 Zmarł 24 kwietnia we Wrocławiu.

Tadeusz Różewicz, Galeria Teatru Nowego Warszawa. Plakaty z kolekcji Krzysztofa Dydo, aut. plakatu Waldemar Świerzy, [1984] r.

RÓŻEWICZ WE WROCŁAWIU

Tadeusz Różewicz, lata 70. XX w.

   Od przeprowadzki do Wrocławia w 1968 r., Tadeusz Różewicz współtworzył kulturalny pejzaż tego miasta. W miesięczniku „Odra” publikował felietony, odmiany tekstu Kartoteki oraz wstrzymaną przez cenzurę sztukę Pogrzeb po polsku. Intensywnie pracował wspierany przez dwóch znanych krytyków, profesorów wrocławskich uczelni: Józefa Kelerę i Jacka Łukasiewicza. W wydawnictwie Ossolineum ukazały się trzy tomy jego dzieł: Poezje zebrane (1971), Sztuki teatralne (1972) i Proza (1973). W 1972 r. ukończył pisanie sztuki Do piachu, którą opublikował w „Dialogu” w 1979 r. Jak później powiedział: „[…] nie napisałbym Do piachu, gdybym nie był w partyzantce. […] Tam są wątki autobiograficzne. Ale autobiograficzne w sensie losów pokolenia, a nie jednostkowym”. W 1994 r. Różewicz został Honorowym Obywatelem Wrocławia. Natomiast w 2008 r. stał się pierwszym laureatem Wrocławskiej Nagrody Poetyckiej „Silesius”, którą otrzymał za całokształt twórczości.

The Hunger Artist Departs (Odejście głodomora), reżyseria Kazimierz Braun, UB’s Pfeifer Theatre, aut. plakatu K. Jachniewicz, 1987 r.

   We Wrocławiu w latach 70. XX w. został doceniony przez nową generację reżyserów. Helmut Kajzar wystawił w Teatrze Współczesnym Odejście głodomora (1977), a Kazimierz Braun Białe małżeństwo (1975), Przyrost naturalny (1979) i Pułapkę (1984); Jerzy Grzegorzewski przygotował dla Teatru Polskiego dwie inscenizacje prozy i poematów: Śmierć w starych dekoracjach (1978) i Złowiony (1993). Utwory sceniczne Różewicza przyniosły mu ogromny sukces w kraju i za granicą. Są to sztuki niejednoznaczne, intrygujące, ukazujące jednostkę w wymiarze uniwersalnym. Do spopularyzowania na świecie sztuk Różewicza przyczynili się głównie dwaj twórcy: Helmut Kajzar i Kazimierz Braun. Pierwszy nazwany został przez poetę „jego reżyserem”. Kajzar wystawił w Niemczech dramaty Akt przerywany (1972) i Stara kobieta wysiaduje (1974), a w Wielkiej Brytanii Śmiesznego staruszka (1977). Braun zaś wyreżyserował w Bułgarii i Stanach Zjednoczonych Kartotekę (1978). Amerykańskiej publiczności pokazał jeszcze Odejście głodomora (1987), Przyrost naturalny(1989) i Kartotekę rozrzuconą (2006).

The Card Index (Kartoteka), The University of Kansas William Inge Memorial Theatre Series, 1992 r. (plakat)

RÓŻEWICZ W ZBIORACH DZIAŁU DOKUMENTÓW ŻYCIA SPOŁECZNEGO ORAZ GABINETU KULTURY WSPÓŁCZESNEJ WROCŁAWIA

   Dokumentacja twórczości Tadeusza Różewicza w zbiorach Działu Dokumentów Życia Społecznego (DŻS) Zakładu Narodowego im. Ossolińskich obejmuje głównie teatralia. Choć zgromadzono tu materiały ze spektakli wystawianych w różnych regionach Polski oraz na świecie, to główną część zbioru stanowi dokumentacja premier, które odbyły się we Wrocławiu — w Teatrze Współczesnym, Teatrze Polskim, Teatrze Kalambur, Wrocławskim Teatrze Lalek. W kolekcji znajdują się afisze, plakaty, fotografie, ulotki, zaproszenia, programy, fotografie oraz bilety czy wejściówki na przedstawienia. W zbiorach można też znaleźć listy i dokumenty pokazujące, jak wyglądała praca organizatora spektaklu bądź festiwalu. To cenne uzupełnienie ilustrujące realizację teatralnego przedsięwzięcia.

Grupa Laokoona, reżyseria Wanda Laskowska, Teatr Polski we Wrocławiu, 1963 r. (afisz)

   Najstarszy afisz pochodzi z 14 grudnia 1963 r. i zapowiada wystawienie we wrocławskim Teatrze Polskim sztuki Grupa Laokoona. Bardzo rzadkie i ciekawe są w tym zbiorze plakaty głośnych przedstawień: Białego małżeństwa w Teatrze Współczesnym we Wrocławiu, Stara kobieta wysiaduje w Teatrze Narodowym w Warszawie, Na czworakach w Teatrze Dramatycznym w Warszawie, Kartoteki na Scenie Narodowej w Warszawie. Autorami plakatów są tak wybitni twórcy jak Franciszek Starowieyski, Edward Dwurnik, Waldemar Świerzy czy Maciej Urbaniec. Premiery na deskach Teatru Współczesnego we Wrocławiu mają wyjątkowo obszerną dokumentację. Większość zapisków i fotografii dotyczy dramatów granych w ramach Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych. Cennym teatralnym drukiem ulotnym jest program Kartoteki w języku jidysz. Spektakl w reżyserii Konrada Swinarskiego grano w żydowskim Teatrze Zavit w kwietniu 1965 r.

Kartoteka, reżyseria Konrad Swinarski, Teatr Zavit, Tel Aviv [1965] r. (okładka programu)

Dokumentację związaną z poetą można znaleźć także w materiałach z sesji naukowych, spotkań autorskich, jak również ważnych dla Wrocławia wydarzeń i uroczystości. Zebrane w Dziale Dokumentów Życia Społecznego ZNiO materiały tworzą bezcenny zbiór dla tych wszystkich, którzy zajmują się badaniem i upowszechnianiem niezwykle bogatego dorobku Tadeusza Różewicza.

Karykatura Tadeusza Różewicza autorstwa Pawła Różewicza, bratanka poety.

Tadeusz Różewicz – laureat Nagrody miasta Wrocławia, aut. fot. Tadeusz Drankowski, 6.05.1973 r.

Tadeusz Różewicz, aut. fot. Tadeusz Drankowski, 1988 r.

Tadeusz Różewicz i Ignacy Rutkiewicz, redaktor naczelny czasopisma Odra, przed wejściem do siedziby miesięcznika, aut. fot. Tadeusz Drankowski, 1988 r.

Tadeusz Różewicz i Ignacy Rutkiewicz, aut. fot. Tadeusz Drankowski, 1988 r.

Tadeusz Różewicz, aut. fot. Andrzej Niedźwiecki, 6. 03. 2002 r.

Tekst: Barbara Otfinowska | Dział Dokumentów Życia Społecznego ZNiO

Opracowanie: Andrzej Kraska-Lewalski | Dział Dokumentów Życia Społecznego ZNiO

• Tadeusz Różewicz – SZTUKI TEATRALNE
• Tadeusz Różewicz – DOCENIONY
• Tadeusz Różewicz – DOKTOR HONORIS CAUSA
• Tadeusz Różewicz – DEDYKACJE
• Tadeusz Różewicz – LISTY, KARTKI POCZTOWE