Dolny Śląsk to urokliwe miejsce, obfitujące nie tylko w piękne krajobrazy ale i w liczne zabytki, które pozostały na tych terenach po minionych dziejach. To właśnie w tym województwie znajduje się najwięcej pałaców i zamków: zarówno ruin, jak i takich, które ocalały w wyniku zawieruch dziejowych, przetaczających się nie raz przez tę krainę. Zachowały się tu ślady nie tylko po Piastach, ale również po kolejnych włodarzach tego regionu: Czechach, Austriakach, Prusach czy wreszcie Niemcach, co świadczy o skomplikowanej i burzliwej historii tego regionu.
W marcu 1975 roku, Dział Dokumentów Życia Społecznego ZNiO, odwiedził fotografik Tadeusz Wilk. Zaoferował sprzedaż wykonanych przez siebie ujęć lotniczych, przedstawiających, jak najwyraźniej sam twierdził, zamki i pałace na Dolnym Śląsku. Ostatecznie Ossolineum kupiło od niego 41 odbitek, wraz z negatywami, na których uwiecznione zostały zabytki (dodatkowo w zbiorze znalazł się jeden dublet). Większość z nich, została przez autora własnoręcznie opisana na rewersach. Na każdej zanotował miejscowość i powiat, gdzie znajdował się fotografowany obiekt oraz kilka słów o jego stanie. Jedynie dwie nie zostały opatrzone jakimkolwiek komentarzem.
Wszystkie zbiory, zanim zostaną udostępnione czytelnikom, należy poddać merytorycznemu opracowaniu. Taka procedura czekała również nowo nabyte fotografie Tadeusza Wilka. W tym przypadku, wydawało się, że postawione przed bibliotekarzem zadanie, będzie proste i nie zabierze zbyt wiele czasu. Wszystkie zebrane informacje (pozyskane z relacji ustnej od samego autora podczas jego odwiedzin w dziale, jaki i opisane zdjęcia) spowodowały, że opracowanie zbioru fotografii T. Wilka odbyło się szybko i bezproblemowo. Tak przygotowany serwis zdjęciowy trafił do magazynu i w niezmienionej formie przechowywany był przez kolejne dekady.
Niestety, po czasie okazało się, że niektóre fotografie zostały przez autora błędnie opisane i, co gorsza, umiejscowione. Tadeusz Wilk w kilku przypadkach zamienił lub pomylił miejscowości. Zdarzyło się także, że niewłaściwie dobrał, do wpisanych na odwrotach miejsc, zabytki, które sfotografował. Opracowanie zakupionego zbioru, w oparciu jedynie o wskazówki autora spowodowało, że został on już na samym początku niewłaściwie opisany jako jedynie „Zamki dolnośląskie 1975”. W wyniku weryfikacji każdego zdjęcia okazało się, że zabytkowe obiekty leżą nie tylko w granicach dzisiejszego województwa dolnośląskiego, ale także opolskiego, lubuskiego i wielkopolskiego.
Nie sprawdzenie informacji wprowadziło nieścisłości i błędy nie tylko w określeniu tematu głównego, czy w opisach poszczególnych fotografii, ale przede wszystkim spowodowało nieprecyzyjne datowanie. Błędnie założono, że pochodzą one z 1975 roku. Najprawdopodobniej zasugerowano się datą pozyskania zdjęć. Po dokładnym zapoznaniu się ze zdjęciami można z całą pewnością założyć, że zostały one wykonane przed 1973 rokiem. To z kolei może świadczyć, że z czasem autorowi mogły pomylić się miejscowości i uwiecznione na fotografiach zabytki.
Nie zmienia to faktu, że zbiór fotografii lotniczych Tadeusza Wilka, prezentujących zamki i pałace, jest niezwykle cenny i ciekawy. Wykonany w pierwszej połowie lat 70. XX w., pokazuje w jakim stanie znajdowały się te zabytki ponad trzy dekady po zakończeniu II wojny światowej, która wspomnianych województw nie oszczędziła. Uświadamia jakie były priorytety ówczesnej władzy, dla której odbudowa, jak powszechnie wówczas uważano, dawnych niemieckich rezydencji nie była najważniejsza. Po latach, już w wolnej, niepodległej i demokratycznej Polsce wiele z nich zostało wyremontowanych i odrestaurowanych. Dawną świetność odzyskały dzięki inwestorom instytucjonalnym i prywatnym, którzy mozolnie, niejednokrotnie nie szczędząc pieniędzy, podnosili zapomniane zabytki z ruin – przywracając im dawno miniony blask. Odwiedzając te miejsca warto skonfrontować je później z fotografiami T. Wilka.
Opisy zdjęć, znajdujące się na rewersach, oraz pisownię zachowano w oryginale.
Na rewersach fotografii znajdują się odręczne notatki autora fotografii. Zachowana została pisownia oryginalna. W nawiasach kwadratowych umieszczono rozwinięcia skrótów, wyjaśnienia oraz dopowiedzenia pracownika Działu Dokumentów Życia Społecznego.
- fot. 1). Brody pow. Lubsko – pałac XVIII w. barok. Konieczny remont kapitalny, koszt ok. 50 miln. zł. Własność skarbu państwa, nieużytkowany. [W latach 1975-1998 powiat Lubsko administracyjnie należał do województwa zielonogórskiego; obecnie Pałac Brühla w Brodach znajduje się w województwie lubuskim, w powiecie żarskim.]
- fot. 1 – rewers
- fot. 2). Brody pow. Lubsko. [W latach 1975-1998 powiat Lubsko administracyjnie należał do województwa zielonogórskiego; obecnie Pałac Brühla w Brodach znajduje się w województwie lubuskim, w powiecie żarskim.]
- fot. 2 – rewers
- fot. 3). Chobienia pow. Wołów – zamek XVI w. renesans, murowany z kamienia i cegły. Koszt odbudowy ok 13 miln. zł. Własność GRN [Gminna Rada Narodowa]. Park, w pobliżu Odra i lasy. [Na awersie widnieje pałac w Chocianowie, a opis na rewersie dotyczy zamku z Chobienia; chocianowski zabytek znajduje się w województwie dolnośląskim, w powiecie polkowickim; powiat Wołów został zlikwidowany w 1975 r., podczas reformy administracyjnej, odtworzony w 1998 roku.]
- fot. 3 – rewers
- fot. 4). Chobienia pow. Wołów. [Na awersie widnieje pałac w Chocianowie; chocianowski zabytek znajduje się w województwie dolnośląskim, w powiecie polkowickim; powiat Wołów został zlikwidowany w 1975 r., podczas reformy administracyjnej, odtworzony w 1998 roku.]
- fot. 4 – rewers
- fot. 5). Chocianów. [Na awersie widnieje zamek w Chobieniu, który znajduje się w województwie dolnośląskim, w powiecie lubińskim.]
- fot. 5 – rewers
- fot. 6). Chocianów pow. Lubiń – zespół pałacowy XVIII w. barok, murowane z kamienia i cegły. Remont kapitalny, koszt ok. 30 miln. zł. Własność MRN [Miejskiej Rady Narodowej]. Park ok 3 ha, miasteczko, w okolicy las. [Na awersie widnieje zamek w Chobieniu, a na rewersie podano opis pałacu z Chocianowa; chobieniowski zabytek znajduje się w województwie dolnośląskim, w powiecie lubińskim.]
- fot. 6 – rewers
- fot. 7). Czarne pow. Jelenia Góra – zamek myśliwski z XVI w. renesans, murowany z kamienia i cegły. Konieczny remont kapitalny, koszt ok. 11 miln. zł. Własność Powiatowego Ośrodka Hodowli Zarodowej w Cieplicach. [Na awersie widnieje zamek w Bobrowie (województwo dolnośląskie, powiat jeleniogórski), niedaleko założenia pałacowego w Wojanowie, a na rewersie podano miejscowość Czarne i, najprawdopodobniej, opis tamtejszego zamku, który obecnie znajduje się w granicach Jeleniej Góry.]
- fot. 7 – rewers
- fot. 8). Czarne pow. Jelenia Góra. [Na awersie widnieje zamek w Bobrowie, który znajduje się w województwie dolnośląskie, w powiecie jeleniogórskim, w sąsiedztwie założenia pałacowego w Wojanowie.]
- fot. 8 – rewers
- fot. 9). Daszów pow. Góra – pałac XVII i XVIII w. barok murowany z kamienia i cegły. Konieczny remont kapitalny. Koszt ok. 8 miln. zł. Własność GRN [Gminna Rada Narodowa].
- fot. 9 – rewers
- fot. 10). Głębice pow. Gostyń. [Nazwa miejscowości powinna brzmieć: Gębice. Znajduje się ona obecnie w województwie wielkopolskim, w powiecie gostyńskim.]
- fot. 10 – rewers
- fot. 11). Głębice pow. Gostyń – dwór XIX w. klasycyzm – murowany z cegły. Obiekt nieużytkowany, Własność PFZ [Państwowy Fundusz Ziemi]. W pobliżu park, lasy i rzeczka. Koszt remontu ok. 3 miln. zł. W latach 70-71 zabezpieczony poprzez założenie nowego dachu. Potrzebne prace wykończeniowe i adaptacyjne. [Nazwa miejscowości powinna brzmieć: Gębice. Znajduje się ona obecnie w województwie wielkopolskim, w powiecie gostyńskim.]
- fot. 11 – rewers
- fot. 12). Gorzanów pow. Bystrzyca. [Obecnie administracyjnie leży w województwie dolnośląskim, w powiecie kłodzkim.]
- fot. 12 – rewers
- fot. 13). Gorzanów pow. Bystrzyca – zespół pałacowy (pałac, stajnia i stodoła) XVI i XVII w. – renesans, murowane z cegły i kamienia. Konieczny remont kapitalny i częściowa odbudowa. Koszt ok. 300 miln. zł. Własność GRN [Gminna Rada Narodowa]. Obiekt częściowo zamieszkały przez lokatorów. Park ok. 6,5 ha, na terenie parku wody mineralne. W pobliżu rzeka Nysa Kłodzka, lasy i góry. [Obecnie administracyjnie leży w województwie dolnośląskim, w powiecie kłodzkim.]
- fot. 13 – rewers
- fot. 14). Kamień Śląski pow. Komprachcice. [Obecnie w pałacu mieści się sanktuarium św. Jacka; administracyjnie leży w województwie opolskim, w powiecie krapkowickim.]
- fot. 14 – rewers
- fot. 15). Kamień Śląski pow. Komprachcice – pałac XVII i XVIII w. – barok. Własność PMRN [Prezydium Miejskiej Rady Narodowej, najprawdopodobniej z Opola], w 35% zniszczony. Park, lasy. Koszt remontu ok. 18 miln. zł. [Obecnie w pałacu mieści się sanktuarium św. Jacka; administracyjnie leży w województwie opolskim, w powiecie krapkowickim.]
- fot. 15 – rewers
- fot. 16). Karłowice pow. Brzeg – zamek XIV, XVI, XIX w. gotyk-barok. Murowany z cegły. Konieczny remont kapitalny. Koszt remontu kapitalnego ok. 5 miln. zł. Własność OZLP [Okręgowy Zarząd Lasów Państwowych] – obiekt częściowo użytkowany. Park, fosa, miejscowość nad rzeką. [Obecnie Karłowice administracyjnie leżą w województwie opolskim, w powiecie opolskim.]
- fot. 16 – rewers
- fot. 17). Karłowice pow. Brzeg. [Obecnie Karłowice administracyjnie leżą w województwie opolskim, w powiecie opolskim.]
- fot. 17 – rewers
- fot. 18). Lubomierz pow. Lwówek Śląski – pl. Wolności. [Fotografia wykonana zapewne podczas przelotu od jednego pałacu do kolejnego. Zrobiono ją ze względu na zabytkowy charakter Rynku w Lubomierzu, wokół którego prawie cała zabudowa jest obecnie zabytkowa.]
- fot. 18 – rewers
- fot. 19). Maciejowice pow. Lwówek Śląski. [Na awersie widnieje pałac w Pakoszowie, które obecnie są częścią Piechowic, w województwie dolnośląskim, w powiecie jeleniogórskim.]
- fot. 19 – rewers
- fot. 20). Maciejowiec pow. Lwówek Śląski – dwór z XVII i XVI w. – renesans. Murowany z kamienia i cegły. Konieczny remont kapitalny. Koszt ok. 6 miln. zł. Własność GNR [powinno być GRN, Gminna Rada Narodowa] w Wleniu. Obiekt nieużytkowany. Miejscowość w okolicy górzystej, w odległości 20 km od pasma Karkonoszy. 3 km od zapory w Pilichowicach [powinno być: w Pilchowicach], blisko Jeleniej Góry. W okolicy lasy.
- fot. 20 – rewers
- fot. 21). Ocice pow. Bolesławiec – pałac XVIII w. barok, murowany z kamienia i z cegły. Własność GRN. Konieczny remont kapitalny. Koszt ok. 11 miln. zł.
- fot. 21 – rewers
- fot. 22). Pakoszów pow. Jelenia Góra. [Na awersie widnieje pałac w Wojanowie, w województwie dolnośląskim, w powiecie jeleniogórskim.]
- fot. 22 – rewers
- fot. 23). Pakoszów pow. Jelenia Góra – pałac XVIII w. barok, murowany z kamienia i z cegły. Konieczny remont kapitalny, koszt ok. 9 miln. zł. [Na awersie widnieje pałac w Wojanowie; na rewersie opis pałacu, najprawdopodobniej, w Pakoszowie; oba pałace znajdują się w województwie dolnośląskim, w powiecie jeleniogórskim.]
- fot. 23 – rewers
- fot. 24). Pieszyce pow. Dzierżoniów.
- fot. 24 – rewers
- fot. 25). Pieszyce pow. Dzierżoniów – pałac XVII-XVIII w. barok. Własność PMRN [Prezydium Miejskiej Rady Narodowej]. W pobliżu Góry Sowie. Koszt remontu ok. 17 miln. zł.
- fot. 25 – rewers
- fot. 26). Rząśnik pow. Złotoryja.
- fot. 26 – rewers
- fot. 27). Rząśnik pow. Złotoryja – pałac z XVII-XVIII w. barok, murowany z kamienia i z cegły. Konieczny remont kapitalny, koszt ok 18 miln. zł. Obiekt częściowo użytkowany na magazyn.
- fot. 27 – rewers
- fot. 28). Siestrzechowice pow. Nysa – pałac XVI w. późny renesans. Murowany z cegły, Zdewastowany. Konieczny remont kapitalny. Koszt około 15 miln. zł. Własność PGR [Państwowe Gospodarstwa Rolne] – obiekt nieużytkowany. Teren podgórski, miejscowość nad zalewem Głębinowskim [Jezioro Nyskie] – połączenie z Otmuchowem (jezioro Otmuchowskie). [Na awersie fotografii znajduje się zabytek z Białej Nyskiej (województwo opolskie, powiat nyski), nieistniejący już dziś, wysadzony i rozebrany w 1973 r.; a opis na rewersie dotyczy miejscowości Siestrzechowice i tamtejszego pałacu, który znajduje się w województwie opolskim, w powiecie nyskim.]
- fot. 28 – rewers
- fot. 29). Siestrzechowice pow. Nysa – [Na awersie fotografii znajduje się zabytek z Białej Nyskiej, (województwo opolskie, powiat nyski), nieistniejący już dziś, wysadzony i rozebrany w 1973 r.; a opis na rewersie dotyczy miejscowości Siestrzechowice i tamtejszego pałacu, który znajduje się w województwie opolskim, w powiecie nyskim.]
- fot. 29 – rewers
- fot. 30). Słońsk pow. Sulęcin – pałac XVII w. barok. W okolicy jeziora oraz rz. Warta i kanały, w 40% zdewastowany. Koszt remontu 25 miln. zł. [Po pożarze w 1975 roku, z dawnego zamku joannitów pozostały tylko ruiny: zawalił się dach i stropy; znajduje się on w województwie lubuskim, w powiecie sulęcińskim.]
- fot. 30 – rewers
- fot. 31). Słońsk pow. Sulęcin. [Na rewersie widnieje budynek, którego nie udało się jednoznacznie zidentyfikować. Można założyć, że jest to jeden z budynków gospodarczych pałacu joannitów, który znajduje się w województwie lubuskim, w powiecie sulęcińskim.]
- fot. 31 – rewers
- fot. 32). Struga pow. Wałbrzych – pałac XVII-XVII w. barok, murowany z kamienia i cegły. Konieczny remont kapitalny, koszt ok. 16 miln. zł. Własność GRN [Gminna Rada Narodowa], w pałacu mieszka 1 lokator. Odległość ok 3 km od Szczawna Zdroju.
- fot. 32 – rewers
- fot. 33). Struga pow. Wałbrzych.
- fot. 33 – rewers
- fot. 34). Sądów pow. Słubice. [Na awersie widnieje pałac i to na tej fotografii, na rewersie, powinien znaleźć się jego opis, sporządzony przez autora fotografii na odbitce nr 35; obecnie administracyjnie leży w województwie lubuskim, w powiecie słubickim.]
- fot. 34 – rewers
- fot. 35). Sądów pow. Słubice – pałac z XVIII w. barok, murowany z cegły i kamienia. Konieczny remont kapitalny, koszt ok. 12 miln. złotych. [Na awersie znajduje się kościół pw. św. Antoniego, na rewersie autor fotografii umieścił opis pałacu z fot. 34; obecnie administracyjnie leży w województwie lubuskim, w powiecie słubickim.]
- fot. 35 – rewers
- fot. 36). Sądów pow. Słubice. [Na pierwszym planie, na samym dole fotografii znajduje się pałac, a powyżej centralnie kościół św. Antoniego; obecnie administracyjnie leży w województwie lubuskim, w powiecie słubickim.]
- fot. 36 – rewers
- fot. 37). Warmontowice pow. Legnica – pałac barokowy, murowany z kamienia i cegły. Konieczny remont kapitalny, koszt ok. 5 miln. zł. Własność Przedsiębiorstwa Obrotu Zwierzętami Rzeźnymi we Wrocławiu. Obiekt nieużytkowany. Park, staw, fosa. [Na awersie znajduje się obiekt, którego nie udało się zidentyfikować; błędna nazwa miejscowości. Pałac w Warmątowicach (od 1998 r. Warmątowice Sienkiewiczowskie) można zobaczyć na fotografiach nr 40 i 41.]
- fot. 37 – rewers
- fot. 38). Warmontowice pow. Legnica. [Na awersie znajduje się obiekt, którego nie udało się zidentyfikować; błędna nazwa miejscowości. Pałac w Warmątowicach (od 1998 r. Warmątowice Sienkiewiczowskie) można zobaczyć na fotografiach nr 40 i 41.]
- fot. 38 – rewers
- fot. 39). Wielka Lipa pow. Trzebnica – zamek XIX w. neogotyk, murowany z kamienia i z cegły. Konieczny remont kapitalny. Koszt ok 5 miln. zł. Własność PGR Wielka Lipa [Państwowe Gospodarstwa Rolne]. Obiekt nieużytkowany. W pobliżu park, rzeka, las.
- fot. 39 – rewers
- fot. 40). [Warmątowice Sienkiewiczowskie pow. Legnica – na rewersie fotografii brak jakiejkolwiek adnotacji: nazwy miejscowości i opisu pałacu; w tym miejscu powinien znaleźć się opis umieszczony na zdjęciu nr 37; do lutego 1998 roku Warmątowice.]
- fot. 40 – rewers
- [Warmątowice Sienkiewiczowskie pow. Legnica – na rewersie fotografii brak jakiejkolwiek adnotacji: nazwy miejscowości i opisu pałacu; do lutego 1998 roku Warmątowice.]
- fot. 41 – rewers
Opracowanie: Andrzej Kraska-Lewalski | Dział Dokumentów Życia Społecznego ZNiO