Mapa księstwa wrocławskiego Jonasa Scultetusa, wyd. J. Blaeu Amsterdam 1662

Zalążek zbioru Ossolineum w 1817 r. stanowiła prywatna kolekcja Józefa Maksymiliana Ossolińskiego, licząca ok. 230 map. Była ona wyrazem szerokich zainteresowań fundatora Zakładu, w tym również doceniania roli kartografii w wielu sferach życia społecznego. Bardziej znaczący rozwój zasobów nastąpił po ich przeniesieniu z Wiednia do Lwowa w 1827 r. Powiększały się stopniowo zwłaszcza dzięki darom i zapisom testamentowym, składającym się do 1939 r. na niemal 70% nabytków. Wśród szczególnie znaczących darowizn wymienić można kolekcję Lubomirskich (dar z 1868 r., liczący 485 atlasów i map), zbiór Stefana Koźmy (1881 r., ok. 500 jednostek), wielki zespół map dawnej Polski Jana Gwalberta Pawlikowskiego (1921 r., 678 map). W rezultacie we wrześniu 1939 r. ossoliński zbiór tworzyło 3075 jednostek map i atlasów, co dawało mu wysoką rangę wśród ówczesnych najbogatszych polskich bibliotek. Warto jednak zauważyć, że dzieła te nie składały się na odrębny dział bądź gabinet, natomiast umieszczone były wśród innych druków i rękopisów.

Za ogromnie istotną cezurę trzeba uznać II wojnę światową. W jej efekcie kolekcja, wraz z całym Ossolineum, została podporządkowana Ukraińskiej Akademii Nauk. Po 1945 r. do nowej siedziby Biblioteki we Wrocławiu trafiły zaledwie 123 mapy i atlasy ze Lwowa, a więc jedynie ok. 4% przedwojennego stanu. W tej sytuacji należy podkreślić, iż kształt niemal całości obecnych zbiorów nadano w trakcie ostatnich kilkudziesięciu lat. Pod względem organizacyjnym zostały one wydzielone poprzez utworzenie w 1957 r. Działu Kartografii (początkowo funkcjonującego pod nazwą Pracowni Kartograficznej, następnie w latach 1965-2018 jako Gabinet Kartografii). Dzięki zakupom i darom stan liczebny zasobów wynosi obecnie ponad 9300 dzieł, co równa się blisko 30000 woluminów atlasów i arkuszy map.

Zmiana sytuacji politycznej po 1989 r. umożliwiła podjęcie oficjalnych starań o odzyskanie pozostałych za granicą zbiorów. Wyrazem nowych okoliczności jest wniosek rewindykacyjny z 1997 r., przygotowany w ramach prac Biura Pełnomocnika Rządu do Spraw Polskiego Dziedzictwa Kulturalnego za Granicą. Wyliczone zostały w nim obiekty kartograficzne, których rewindykacja wydaje się szczególnie ważna.

Są to przede wszystkim:

• zdecydowana większość kolekcji map i atlasów Pawlikowskich (z której tylko 47 map znajduje się we Wrocławiu);
• 15 atlasów sprzed XIX w., m.in. Theatrum Orbis Terrarium A. Orteliusa (1601), Atlas Minor G. Mercatora (1634), atlas Galicji i Lodomerii F.J. Maire’a w wersji niemieckiej (1788) i francuskiej (1790) oraz atlasy J.B. Homanna i jego spadkobierców, J.G. Schreibera, G.A. Rizzi-Zannoniego, G. Delisle’a, G. Roberta de Vaugondy’ego, M. Seuttera i T.C. Lottera;
• 12 atlasów z XIX w., np. Atlas meteorologiczny zbierany w Tobolsku Kozańskiego, Neuer Handatlas über alle Teile der Erde (1860), Atlas des Oesterreichischen Kaiserthums J. Lichtensteina (1805), Atlas itinéraire général de Napoleon Perrota (1845), Allgemeiner grosser Schrämblischer Atlas (1800) czy Atlas statystyczny Polski i krajów okolicznych;
• 30 map i planów luźnych z XVIII i XIX w., m.in. mapy Śląska J.J. Lidla (ok. 1744), P. Schenka (1. poł. XVIII w.), J. Covansa i C. Mortiera (XVIII w.), mapa topograficzna Królestwa Polskiego (Kwatermistrzostwa, 1839), mapy Galicji Zachodniej Mayera von Heldensfelda (1808), Prus Nowowschodnich Textora (1808) czy Cesarstwa Austriackiego J. Schedy (1856), a także plany Gdańska F.B. Engelhardta (1813) i C. Jaettniga (1807), Świdnicy J.T. Trattnera (1757) i Puschela (1758) czy Warszawy F.B. Engelhardta (1812).