Magazyn Działu Starych Druków w 1948 r. Transport zbiorów zw Lwowa
Stare druki gromadzone były w Zakładzie od początku jego istnienia. Trzon kolekcji stanowi biblioteka prywatna Józefa Maksymiliana Ossolińskiego, która po śmierci fundatora Zakładu w 1826 roku została przewieziona z Wiednia do Lwowa. Od czasu otwarcia Biblioteki we Lwowie w 1827 r. wpływało do Ossolineum bardzo wiele darów. Z licznych ofiarodawców wymienić należy m.in.:
- Stanisława Wronowskiego, który w 1838 r. zapisał bibliotece 10 000 druków polskich i obcych, głównie XVI i XVII w.,
- księcia kuratora Henryka Lubomirskiego, który od 1827 r. regularnie obdarowywał Zakład cennymi drukami,
- Adama Junosza Rościszewskiego, wielkiego orędownika idei Ossolineum i zapalonego bibliofila, dzięki któremu książnica wzbogaciła się o cenne polonika w I połowie XIX w.,
- arcybiskupa Grzegorza Szymonowicza, który w 1866 r. przekazał do Zakładu zbiory biblioteczne lwowskiej Kapituły Ormiańskiej,
- rodzinę Cieńskich z Okna w województwie stanisławowskim, która obdarowywała Zakład od 1840 r., by w 1934 r. przekazać wszystkie swe zbiory biblioteczne.
Zbiory ossolińskich starych druków powiększały się także dzięki zakupom, np. księgozbioru Józefa Kraińskiego na przełomie 1844/1845 roku (w tym pierwodruku Mikołaja Kopernika), zapisom, np. wcielenie biblioteki Ordynacji Przeworskiej w 1870 r. na mocy umowy księcia Henryka Lubomirskiego z Józefem Maksymilianem Ossolińskim z 1823 r., czy depozytom, np. Pawlikowskich z Medyki oraz Chrzanowskich z Moroczyna w I połowie XX w.
Początkowo we Lwowie stare druki udostępniane były w czytelni głównej. Inkunabuły i edycje szesnastowieczne wydzielono z księgozbioru w latach 1918-1920, nie wyodrębniono jednak katalogów. Formalnie Oddział Druków XV i XVI w. powstał w 1926 r. Druki udostępniano czytelnikom w pracowni naukowej. W 1941 r. Oddział poszerzono o publikacje siedemnasto- i osiemnastowieczne i nazwano Działem Inkunabułów, Starodruków i Rarów.
W czasie wojny kolekcja starych druków nie ucierpiała znacząco. Na początku 1944 r. prof. Mieczysław Gębarowicz wysłał część najcenniejszych zbiorów do Krakowa w celu ich zabezpieczenia. Do Biblioteki Jagiellońskiej pojechało ok. 2200 starych druków, które w lipcu 1944 r. Niemcy wywieźli do Adelina koło Złotoryi.
Po II wojnie światowej do Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu przyjechało ok. 42 600 starych druków, z ok. 54 000 woluminów zinwentaryzowanych we Lwowie oraz ok. 30 000 książek nieopracowanych, które przechowywane były w magazynach lwowskich. W 1949 r. do przedwojennych zbiorów ossolińskich, które przywieziono do Wrocławia, dołączono kolekcje pomagnackie – Branickich z Suchej oraz Lubomirskich z Przeworska. W latach pięćdziesiątych wpłynęła do działu część księgozbioru biblioteki cystersów z Krzeszowa. Po wojnie magazyny ossolińskie wzbogacone zostały także m.in. fragmentami kolekcji Potockich z Tulczyna i Schaffgotschów z Cieplic.
W lutym 1948 r. reaktywowano we Wrocławiu Oddział Starodruków, który w 1951 r. zmienił nazwę na Dział Starych Druków. Rozpoczęto prace porządkowe i katalogowe. Z książek ułożonych w stosy wyławiano polonika, scalano wielotomówki, wydzielano druki obce, dublety i defekty. Przystąpiono do mikrofilmowania najcenniejszych publikacji. Pierwsze stare druki udostępniano czytelnikom już w 1948 r., choć formalnie czytelnia starych druków została otwarta w lutym 1952 r.