Drachma miasta Dyrrachium w Ilirii i aureus Trajana Decjusza
Prezentowana moneta to drachma – grecki nominał bity w srebrze jako część statera. Motywy mają bardzo dawną metrykę; ten z awersu został zaczerpnięty z mennictwa Korkyry a z rewersu był do XIX w. opisywany jako „ogrody Alkinoosa”. Opis tej monety znajdujemy w ossolińskim inwentarzu monet greckich Inventarium Musei Lubomirsciani Numi Vetres Urbium Populorum et Regum na pozycji 413:
„Illyricum. Metallum: Argentum. Modulus: III. Raritas: -. Dyrrachium. ΞENωN. Vacca cum vitulo[,] supra duo pilei Dioscurorum )( φιλλia horti Alcinoi[,] in area clava”.
Druga z prezentowanych monet to aureus Trajana Decjusza. Na rewersie został przedstawiony Geniusz Wojska Iliryjskiego. Opis tej monety z znajdujemy w inwentarzu monet rzymskich Inventarium Musei Lubomirsciani Numi Romani Consulares Familiarum et Imperatorum na pozycji 2586:
„Trajanus Dec. Aug. Metallum: Aurum. Modulus: III. Raritas: RR. Cap. lau[reatum] d[extru]m )( GENIVS EXERC ILLVR. Genius st[ans] d[exter] pater[am] s[inistrer] cornuc[opiae], juxta signum militare, maliis ara adstituta”.
Same inwentarze zostały spisane między 1843 a 1846 rokiem, w całości w języku łacińskim. Używane w nich skróty dawno wyszły z użycia w literaturze numizmatycznej. Znajdujemy przy powyższych numerach dopiski w rubryce „Uwagi” („Annotatio”): „ab Ill[ustri] Cons[ilio] Sacher-Masoch”, co pozwala nam stwierdzić, że monety zostały nabyty od urzędnika o nazwisku Sacher-Masoch.
Jeśli chodzi o oferenta, nie ma w tym wypadku wątpliwości, że chodzi o Leopolda Johanna Nepomuka Rittera von Sachera, ur. 26 grudnia 1797 we Lwowie, zm. 10 września 1874 w Bruck and der Mur, który po ślubie ze szlachcianką, Karoliną von Masoch, przyjął od niej drugą formę nazwiska, aby nazwisko Masoch nie zanikło. Sacher-Masoch pamiętany jest w historii Polski z tego, że sprawował urząd dyrektora policji we Lwowie w l. 1832-1848, trzymając ostry kurs wobec Polaków. Zemściło się to na nim w nieoczekiwany sposób. Syn, Leopold, został sławnym pisarzem, którego nowela „Wenus w futrze” stała się przyczyną skandalu, źródłem krytyki środowisk zachowawczych i określenia zaburzenia seksualnego „masochizm”. Z kolei nazwisko ojca zostało uwiecznione w mniej spektakularny sposób, w nazwie „Turbo sacheri”, określenia gatunku ślimaka z rodzaju Turbo. Miało to związek z faktem, że Sacher-Masoch był kolekcjonerem galicyjskich eksponatów geologicznych, paleontologicznych, w tym muszli, chrząszczy, motyli, roślin, minerałów i skamieniałości. Sklasyfikował kolekcję minerałów w Ossolineum. Zapiski ossolińskie wskazują, że kolekcjonował także numizmaty, być może korzystając ze swojej pozycji jako szefa policji w przypadku ewentualnej rekwizycji znalezisk, co wydaje się być prawdopodobne ze względu na dobór monet, a szczególnie – obecność aureusa Trajana Decjusza z otworem wykonanym w sposób barbarzyński – wiele podobnych egzemplarzy znaleziono w Polsce i na Ukrainie. Sacher-Masoch, syn, ma swój pomnik we Lwowie.
***
Zbiór monet antycznych w Ossolineum, liczący dzisiaj sześć i pół tysiąca egzemplarzy, został ufundowany w samym początku istnienia Zakładu we Lwowie, w 1828 roku, dzięki kilku darom. Dzięki badaniom proweniencyjnym, poza darami fundacyjnymi udało się zarejestrować sto kilkadziesiąt innych nabytków z lat 1828-1939. Ich dokładne omówienie znajdzie się w książce pt. „Ocalone. Monety antyczne w zbiorach Ossolineum (1828-1955)”, której wydanie jest planowane na ten rok w Wydawnictwie Ossolineum. Jeden z tych nabytków (ok. 1843 r.) pochodził o Leopolda von Sacher-Masocha – łącznie 9 egzemplarzy, zapewne zarówno z wymiany, jak i darów.
***
Więcej informacji na temat znalezisk monet Trajana Decjusza z otworami znajdziemy w fascynującym tekście Profesora Aleksandra Burschego (2013): The Battle of Abritus, the Imperial Treasury and Aurei in Barbaricum
Drachma, Iliria, Dyrrachium, ok. 200-30 r. przed Chr., śr. 17,4 mm, ciężar 2,87 g. Aw.: krowa z cielęciem, wyżej ΞΕΝΩΝ, jeszcze wyżej dwie czapki Dioskurów; w polu po lewej kłos pszenicy, po prawej pochodnia. Rw.: motyw podwójnej gwiazdy, wokół niego legenda ΔΥΡ / ΦΙΛ / ΛΙ / Α,. Sygn. A 134. Jest to jedna z niewielu monet greckich, jakie udało się w sposób pewny powiązać z inwentarzami sprzed 1939 roku.
Aureus, Trajan Decjusz, mennica w Rzymie, 249-251 r. po Chr., śr. 20,3 mm, ciężar 4,16 g. Aw.: IMP C M Q TRAIANVS DECIVS AVG, popiersie Trajana Decjusza w prawo Rw.: GENIVS EXERC ILLVRICIANI, Geniusz w lewo, trzyma paterę i róg obfitości; obok sztandar. Ślad po sygnaturze lwowskiej na awersie po prawej. Sygn. B 5593. W połowie XIX wieku w zbiorach lwowskiego Ossolineum były łącznie dwie monety w tym typie, obie z otworami; prezentowana moneta została hipotetycznie powiązana z osobą Sacher-Masocha.
Tekst: dr Adam Degler