Sesja konserwatorska

Zakończenie realizacji zadania „Konserwacja literackich i historycznych rękopisów z ossolińskich zbiorów” dofinansowanego ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego

W roku 2016, w drugim etapie prac związanych z realizacją zadania „Konserwacja literackich i historycznych rękopisów z ossolińskich zbiorów”, konserwacji poddano siedem bardzo cennych rękopisów: sygn. 935/II,  6973/I,  6978/I,  4159/II,  4161/III,  1904/II,  408/II.

Listę manuskryptów przeznaczonych do konserwacji w ramach dwuletniego zadania stanowiły m.in. rękopisy staropolskie, zawarte w pierwszych trzech tomach Katalogu rękopisów Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich wydanego przez Wojciecha Kętrzyńskiego w 1881 r. nakładem Ossolineum we Lwowie: tomy Archiwum lipowieckiego Rościszewskich oraz Zamoisciana – zbiór dokumentów oryginalnych, dotyczących rodziny Zamoyskich z lat 1575–1665. Niezwykle cenną część stanowiły rękopisy Józefa Maksymiliana Ossolińskiego, założyciela i fundatora Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, uczonego, bibliofila, badacza i historyka literatury. Konserwacji poddano autografy jego rozpraw, prac historycznych i artykułów: Rozprawy różne, Rozmaitości rękopiśmienne, Wiadomości historyczno-krytyczne oraz prace historyczne znajdujące się w innych woluminach. Wśród rękopisów literackich znalazły się utwory najwybitniejszych polskich twórców, laureatów Nagrody Nobla, Henryka Sienkiewicza: Bez dogmatu i Ogniem i mieczem, a także Władysława Reymonta: Rok 1794, korespondencja Reymonta i jego żony Aurelii z lat 1888–1916. Dzięki projektowi zakończona została zapoczątkowana w roku 2013 konserwacja posiadanych przez Ossolineum autografów utworów literackich H. Sienkiewicza.

Wytypowane do konserwacji obiekty wymagały pilnej interwencji konserwatorów papieru ze względu na zły stan zachowania. Rękopisy przechowywane w postaci kodeksów oprawionych i poszytów w oprawach skórzanych, typu półskórek lub półpłótno charakteryzowały się przede wszystkim dużym stopniem zabrudzenia, dużymi uszkodzeniami mikrobiologicznymi oraz licznymi naprawami. Celem konserwacji było więc zapewnienie rękopisom trwałości i poprawienie ich odbioru estetycznego. Założeniem programu było przeprowadzenie pełnej, kompleksowej konserwacji obiektów uwzględniającej dodatkowo zagadnienia z zakresu konserwacji tzw. nawarstwień historycznych. Obiekty otrzymały opakowania ochronne – w przeważającej większości pudła chroniące rękopisy i oprawy przed kurzem i uszkodzeniami mechanicznymi. Rękopisy będące zarówno trwałymi pamiątkami kultury narodowej, materialnym symbolem jej zawsze żywych i istotnych wartości, jak i ciągle żywym warsztatem badań historyczno-literackich zyskały po przeprowadzonej konserwacji „drugie życie”.

Wykonawcą prac konserwatorskich było konsorcjum Gorek Restauro Sp z o.o. Spółka komandytowa Hanna Machaj Konserwacja Papieru i Dzieł Sztuki

Nad prawidłowym przebiegiem prac czuwali konserwatorzy Pracowni Konserwatorskiej ZNiO: Małgorzata Grocholska, Katarzyna Kroczak, Marta Drawc oraz powołani przez Ossolineum rzeczoznawcy: prof. dr hab. Elżbieta Jabłońska, mgr Barbara Wojdyła i mgr Maria Woźniak.

W trakcie realizacji zadania odbyły się trzy komisje konserwatorskie: 28 stycznia, 30 czerwca oraz 8 listopada 2016 r. Komisja odbioru stwierdziła wysoki poziom przeprowadzonych prac, wyraziła uznanie dla wykonawców za zaangażowanie w prawidłowe wykonanie zaleceń komisji, a zwłaszcza za profesjonalne podejście do zagadnień związanych z technologicznymi badaniami mającymi na celu prawidłową ocenę stanu zachowania rękopisów.

Podsumowaniem zadania była wystawa otwarta w Refektarzu Ossolineum 15 listopada br. Na wernisażu wygłoszone zostały dwa referaty poświęcone zmianom zachodzącym w konserwacji poprzez pryzmat działalności wiodących i zorganizowanych wzorcowo pracowni konserwatorskich. Referaty wygłosili rzeczoznawcy uczestniczący w realizacji zadania.

Pierwszy przedstawiła Barbara Wojdyła: Kierownik Oddziału Konserwacji i Zaberzpieczania Zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej UMK w Toruniu W wystąpieniu pt. „Ostatnich 25 lat działań konserwatorskich w bibliotece naukowej UMK w  Toruniu – stosowny czas na podsumowanie” omówiła zmiany w podejściu do ochrony i konserwacji zbiorów, tworzenie się profesjonalnego zespołu konserwatorów w jej placówce, a także zagrożenia, jakie pojawiły się w ostatnich latach, związane z ograniczaniem m.in. liczby etatów dla introligatorów i zwiększoną zdecydowanie działalnością wystawienniczą Biblioteki.

Z kolei Maria Woźniak w swoim referacie: „Konserwacja i ochrona zbiorów bibliotecznych w Polsce przełomu XX i XXI wieku – refleksje i przemyślenia na podstawie 20 lat doświadczeń z pracy w Bibliotece Narodowej w Warszawie” przypomniała m.in. kilka wydarzeń, które miały wpływ na rozwój wiedzy i postęp w dziedzinie ochrony zbiorów oraz przyczyniły się do budowania prestiżu profesji konserwatorów papieru w środowiskach bibliotekarskich i naukowych: powstanie Stowarzyszenia na rzecz Ochrony i Konserwacji Zasobów Archiwalnych i Bibliotecznych, opracowanie memoriału „O potrzebie ratowania dziedzictwa kultury polskiej w zbiorach bibliotecznych i archiwalnych XIX–XX wieku”. Podkreśliła, jak powódź na południu Polski w 1997 r. ujawniła luki w systemie ochrony zbiorów, ale wyzwoliła też ogromne poświęcenie wielu osób i konsolidację środowisk konserwatorskich. Wspomniała także o powstaniu na tej bazie Ogólnopolskiej Rady dla Ratowania Zbiorów Bibliotecznych po powadzi oraz znaczącego programu „Kwaśny papier. Ratowanie w skali masowej zagrożonych polskich zasobów bibliotecznych i archiwalnych”. Jako jedne z ważniejszych osiągnięć środowiska konserwatorów papieru i skóry skupionych wokół znaczących ośrodków naukowych bibliotek autorka uznała wydawany w Bibliotece Narodowej od 1998 r. „Notes Konserwatorski” zawierający wiedzę odzwierciedlającą rozwój i postęp, jaki się dokonał w dziedzinie ochrony i konserwacji zbiorów bibliotecznych w Polsce na przełomie XX i XXI w.

Wystawę planszową prezentującą przebieg prac konserwatorskich opracowała merytorycznie Monika Gorek – wykonawca prac konserwatorskich. W gablotach zaprezentowano wybrane rękopisy poddane konserwacji w ramach projektu.

Refektarz na ten dzień zamieniono na salę seminaryjną, gdzie przy stolikach z zaproponowanym przez Ossolineum poczęstunkiem uczestnicy spotkania wysłuchali wystąpień i dyskutowali na temat zagadnień związanych z konserwacją, ochroną zbiorów muzealnych i bibliotecznych, jak również rozwojem pracowni konserwatorskich zapewniających profesjonalną opiekę nad zabytkami zgromadzonymi w tych instytucjach.

W wernisażu i rozmowach na temat konserwacji zbiorów muzealnych i bibliotecznych na podłożu papierowym uczestniczyli m.in.: Ewa Potrzebnicka – pełnomocnik Dyrektora Biblioteki Narodowej ds. Narodowego Zasobu Bibliotecznego, dr Barbara Łydżba-Kopczyńska – Kierownik Krajowego Centrum Badań nad Dziedzictwem, a także konserwatorzy z Biblioteki Jagiellońskiej, Biblioteki Śląskiej, Archiwów Państwowych w Krakowie, Katowicach i Wrocławiu, koledzy z Muzeum Narodowego we Wrocławiu, Poznaniu, bibliotekarze i muzealnicy – głównie z Dolnego Śląska, Opola i Zielonej Góry.