Pierwsza gruba, srebrna moneta w Europie Środkowo-Wschodniej
W 2022 roku mija dokładnie 730 lat od ukazania się w 1292 roku pierwszej wzmianki źródłowej, w której pojawia się nowy podatek menniczy, Münzgeld. Wspomniana notka pochodzi z Księstwa Głogowskiego, kiedy to Henryk III głogowski odnawia lokacje miasta. W tym samym dokumencie pojawia się nazwa nowego podatku menniczego – Münzgeld (opłata monetarna – pecunia monetalis) – który zastąpić miał dotychczasową renowację monety (renovatio monetae, czasowa wymiana monety). Nowy podatek miał zapewnić panu menniczemu zyski skarbowe równe tym, jakie czerpał wcześniej z okresowej wymiany monety (renowacji). Właśnie z tą wzmianką źródłową wiązane jest powstanie kwartników śląskich (denarius quartensis), pierwszej grubej, dwustronnej monety srebrnej, która nie podlegała wymianie. Wychodząc z takiego założenia, kwartnik miał być monetą „wieczną”, o niezmiennej wartości odpowiadającej ¼ skojca, czyli 1/96 części grzywny śląskiej. Nagły zanik bicia monet kwartnikowej w latach 30. XIV wieku wiąże się ze znacznym napływem na Śląsk groszy praskich i wyparciem przez czeską monetę lokalnego wyrobu. Historia mennictwa kwartnikowego zamyka się w ok. 40 latach, a nasza wiedza na temat rodzimej, grubej monety srebrnej w dalszym ciągu jest niewystarczająca. Należy jednak zaznaczyć, że dość krótki epizod emisji kwartników śląskich zostawił po sobie znaczną ilość monet, które charakteryzują się wielością odmian. W Dziale Numizmatycznym Zakładu Narodowego im. Ossolińskich znajduję się przynajmniej osiem kwartników śląskich, które wybite zostały w Księstwie Głogowskim, Księstwie Nyskim biskupów wrocławskich, Księstwie Świdnickim oraz Księstwie Wrocławskim. Niżej przedstawiamy państwu przykłady trzech kwartników z ossolińskiej kolekcji.
Śląsk, Księstwo Głogowskie, Henryk III Głogowski (1273/4–1309), kwartnik b.d. [1292–1309], men. Szprotawa.
Av: ośmiopłatkowa rozeta, w środku której punkt, w otoku trójliście (widocznych osiem), obwódki perełkowe.
Rv: Orzeł z głową skierowaną w lewo, z wklęsłą przepaską przez skrzydła i pierś, nad przepaską wklęsły krzyżyk, na górze każdego skrzydła trzy wklęsłe kulki połączone ze sobą, w otoku 11 czwórliści, obwódki perełkowe.
Srebro; 18,8 mm; 1,562 g.
Śląsk, Księstwo Świdnickie, Bernard (1301–1326), Henryk (1301–1346) i Bolko II (1301–1341), kwartnik b.d. [po 1301], men. Lwówek (?).
Av: głowa księcia en face, z długimi, ładnie wymodelowanymi włosami, opadającymi na ramiona księcia, w otoku trójliście (widocznych 11), obwódki perełkowe.
Rv: +CLIPEVS·BAVWARIE, w polu tarcza ze skośną szachownicą, (heraldycznie) prawe dolne pole szachownicy wypukłe, na środku tarczy punkt, tzw. Tarcza bawarska, u dołu, z prawej strony tarczy, widoczna kropka, obwódki perełkowe.
Srebro; 19,1 mm; 1,656 g.
Śląsk, Księstwo Nyskie Biskupów Wrocławskich, kwartnik b.d. [1300–1325], men. Nysa.
Av: głowa św. Jana na wprost , z długimi włosami, w otoku czwórliście (widocznych cztery), obwódki perełkowe.
Rv: infuła biskupia, na której od góry ozdobne gwiazdki, rząd pereł, rząd lilii i rząd pereł, w otoku sześciopromienne gwiazdki (widocznych cztery), obwódki perełkowe.
Srebro; 18,6 mm; 1,361 g.