Kultura Japonii, zarówno ta tradycyjna jak i współczesna, obfituje w różnego rodzaju lalki i laleczki. To, co dziś określane jest słowem „ningyō”, tłumaczone jest bezpośrednio jako „lalka”. Jedną z odmian japońskich laleczek, są niezwykle urocze kokeshi, będące nie tylko zabawkami, ale stanowiące unikalną odmianę japońskiego rzemiosła artystycznego.
Kokeshi są to drewniane, ręcznie wykonane lalki z Japonii. Do ich stworzenia wykorzystuje się takie gatunki drzew jak brzostownica, klon czy dereń. Wykonywane są przez rzemieślników z wiosek położonych na północy kraju, w regionie Tōhoku. Charakteryzuje je cylindryczny kształt oraz brak kończyn. Ich początki datuje się na 2 połowę XIX w. Początkowo w zależności od lokalizacji powstania nazywano je: „deko”, „kiboko” czy „kogesu”. Dopiero w późniejszym czasie nazwa została ujednolicona przez Tokijski Klub Kolekcjonerów Kokeshi. Wyróżnia się dwa typy tych laleczek: tradycyjne i współczesne. Z kolei każdy z tych typów dzieli się na style. Początkowo kokeshi uznawane były za powszechne zabawki wiejskie, ludowe, akcesoria dziecięce i nie traktowano ich w kategorii zabytków. Współcześnie stanowią element dekoracji i wystroju wnętrz. Cenione są za materiał, z którego są wykonane i za minimalistyczny wygląd. Kolekcjonerzy kokeshi twierdzą, że wraz z upływem czasu laleczki te stają się piękniejsze, ponieważ drewno ciemnieje, a nałożona nań farba nieco bleknie.
W XX i XXI wieku kokeshi jako produkt ludowego rzemiosła przeżywa szczyt swojej popularności. Stanowi przedmiot badań etnologów, historyków sztuki, kulturoznawców i socjologów. Ich wizerunek możemy odnaleźć na wielu gadżetach i produktach reklamowych.
Na polskim rynku istnieje kilka publikacji, które stanowią wprowadzenie do rozległego tematu japońskich laleczek, w tym m. in. dot. kokeshi. Przedstawiają one ich historię, typologię oraz funkcjonalność. Osoby zainteresowane tym tematem zapraszam do lektury książek poświęconych tej tematyce.
Shibata, Chokichiro, and Janina N. Skrzyńska. Świat lalek kokeshi / [aut. tekstu katalogu Shibata Chokichiro ; tł. z jęz. ang. Janina N. Skrzyńska] ; Fundacja Japońska. Warszawa: Państwowe Muzeum Etnograficzne, 2001. [Lokalizacja: Biblioteka Narodowa, Biblioteka Jagiellońska, Biblioteka Główna Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Biblioteka Główna Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu].
Hébert, Laetitia. Kokeshi: l’art des poupées japonaises. Vannes: Sully, 2019. [Lokalizacja: publikacja niestety niedostępna w polskich bibliotekach].
Król, Anna, and Jerzy Juruś. Martwa natura z japońską laleczką = Still life with a Japanese doll / [tekst] Anna Król ; [tł. Jerzy Juruś]. Kraków: Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha, 2010. [Lokalizacja: Ossolineum. Magazyn Główny, sygnatura: 908.852].
Okazaki, Manami. Japońskie lalki kokeshi: rzemiosło i kultura ikonicznych drewnianych lalek z Japonii. Bydgoszcz: Wydawnictwo Kirin, 2022. [Lokalizacja: Ossolineum. Magazyn Główny, w opracowaniu].
Wosińska, Adrianna. Ningyō : lalki japońskie dawniej i dziś / Adrianna Wosińska. Bydgoszcz: Wydawnictwo Kirin, 2016 , s. 44-49 (dot. kokeshi). [Lokalizacja: Ossolineum. Magazyn Główny, sygnatura: 848.440].
Wosińska, Adrianna. Tradycyjne zabawki japońskie = Omocha / Adrianna Wosińska. Wydanie I. Bydgoszcz: Kirin, 2019, s. 141-156 (dot. kokeshi). [Lokalizacja: Ossolineum. Magazyn Główny, sygnatura: 866.710 ].
Ilustracje z:
Okazaki, Manami. Japońskie lalki kokeshi: rzemiosło i kultura ikonicznych drewnianych lalek z Japonii. Bydgoszcz: Wydawnictwo Kirin, 2022. [Lokalizacja: Ossolineum. Magazyn Główny, w opracowaniu].
Wosińska, Adrianna. Ningyō : lalki japońskie dawniej i dziś / Adrianna Wosińska. Bydgoszcz: Wydawnictwo Kirin, 2016. [Lokalizacja: Ossolineum. Magazyn Główny, sygnatura: 848.440].
