Dzieło Macieja z Miechowa

Maciej z Miechowa, Excelle[n]tissimi viri mathie de miechow artiu[m] & medicine doctoris contra sevam pestem regimen accuratissimu[m]…, Kraków : Jan Haller, 1508.

Dzieło „Contra saevam pestem regimen accuratissimum” (tłum. Szczegółowe przepisy o zabezpieczaniu się przed groźną dżumą) napisane zostało przez wybitnego lekarza i rektora Akademii Krakowskiej Macieja z Miechowa w czasie trwania dżumy, która nawiedziła Polskę w latach 1505–1516. Powstało z inicjatywy krakowskiego drukarza i bogatego kupca Jana Hallera, który na wieść o zbliżającej się do Krakowa zarazie zwrócił się do Miechowity z prośbą, by ten ułożył dla mieszkańców miasta zbiór porad przeciwko morowemu powietrzu. Niewielki objętościowo poradnik powstał na przełomie 1507/1508 r., a Haller wydrukował go w swojej oficynie w pierwszej połowie 1508 roku.
Najważniejsza część dzieła koncentruje się na właściwym trybie życia, dzięki któremu można było uniknąć zarażenia się dżumą. Środki zachowawcze przedstawił Miechowita w postaci wierszyka mnemotechnicznego, który sam nazwał „zasadą 5 F”: Peste fatiga, fames, fructos, femina, flatus, // flebothomia, fuga, focus, fricatio, fluxus [w czasie zarazy zmęczenie, głód, owoce, kobieta, wiatr // puszczanie krwi, ucieczka, ogień, pobudzenie ciała, odpływ]
Pierwsze pięć czynników szkodziło zdrowemu życiu, a kolejne pięć pomagało utrzymać ciało w dobrej kondycji. I tak np. w czasie zarazy należało np. unikać zmęczenia (wynikającego z trudu, rozmyślań, intensywnej lektury lub biegania) lub kobiet czyli współżycia (zwłaszcza pozamałżeńskiego). Zalecane było natomiast m.in. puszczanie krwi (celem „przewietrzenia serca i oddechu, aby krew na skutek nadmiaru nie uległa zepsuciu”), ucieczka (w miejsce niedotknięte zarazą) lub palenie ognia z wrzuconą do niego żywicą, wonnymi maściami, pachnącymi kwiatami.
Druga część poradnika poświęcona była opisom środków wzmacniających, które należało stosować, by nie zachorować na dżumę. Autor odnotował przepisy np. na tabletki, które można było przyrządzić samemu (z dyptamu, imbiru, cukru kandyzowanego, żywokostu, kości serca jelenia, drewna aloesowego, skórki z cytryny), a także polecał niezwykle wówczas popularne sprzedawane w aptekach pigułki Rufusa (z aloesu, szafranu i mirry o działaniu przeczyszczającym) czy driakiew, mieszankę kilkudziesięciu składników w postaci ciasta, którą stosowano na różne choroby.
W ostatniej części poradnika Maciej z Miechowa wyjaśnia, jak wyleczyć dżumę. Wśród zalecanych zabiegów wymienia puszczanie krwi, przeczyszczenie, leki wzmacniające i zdrowe odżywianie oraz nacinanie ropni i nakładanie na nie plastrów z maścią.
Pod względem typograficznym druk posiada cechy typowe dla post-inkunabułów, m.in. pismo gotyckie, liczne abrewiatury, zwarty skład. Na stronie tytułowej umieszczono prosty drzeworyt, charakteryzujący się surowością stylu i techniki właściwym sztuce ludowej, z wizerunkiem Chrystusa na krzyżu i stojących obok świętych Rocha i Sebastiana, patronów chorób zakaźnych.

Opis:
• [6] kart, sygnowanie a6 ; 4° (14,4×19,3 cm)
• Druk pismem gotyckim (5 typów: kanonowe, mszalne większe, mszalne mniejsze, nagłówkowe, tekstowe), inicjały drzeworytowe: lombardy, na karcie tytułowej drzeworyt z przedstawieniem Chrystusa na krzyżu i stojącymi obok św. Sebastianem i św. Rochem, krzyż w kształcie litery T, drzeworyt czarny na białym tle, litera T czarna (94×81 mm)
• Sygn. XVI.Qu.2941.