„Widzieć, a nie tylko oglądać Jej obrazy,
to coś znacznie więcej niż przyjemność …”
Adam Brincken

W polskiej świadomości twórczość wielu rodzimych artystów pochodzenia żydowskiego jest zupełnie nieznana. Komu z nas mówi coś na przykład nazwisko: Maria Melania Mutermilch z Klingslandów? A jest to jedna z najwybitniejszych związanych z polską kulturą malarek.

Artystka wystawiała swoje prace od początku XX wieku na ziemiach polskich (Warszawa, Kraków, Lwów), we Francji (Paryż) oraz w większości krajów europejskich, w USA, a nawet w Afryce. Jej obrazy znajdują się w licznych muzeach i kolekcjach prywatnych na całym świecie. W Polsce dzieła malarskie artystki można odnaleźć m.in. w zbiorach Muzeum Uniwersyteckiego w Toruniu. Znaczna ilość jej rysunków, akwarel, listów, rękopisów i dokumentów jest własnością Bolesława i Liny Nawrockich.

Mela Muter urodziła się w Warszawie w 1876 roku w zamożnej rodzinie. Jej ojciec, Fabian Klingsland, był kupcem wspierającym wielu artystów i pisarzy, między innymi Władysława Reymonta, Leopolda Staffa czy Jana Kasprowicza. Melania ukończyła gimnazjum rosyjskie w Warszawie. W 1899 roku wyszła za mąż za Michała Mutermilcha, literata i działacza robotniczego. W 1900 roku urodził im się syn Andrzej, który zmarł nagle w wieku 24 lat.
W 1901 roku Melania wraz z rodziną wyjechała do Paryża, aby zapoznać się z najnowszą sztuką, i pozostała tam do końca życia. W 1927 roku przyjęła obywatelstwo francuskie. Swój warsztat malarski doskonaliła poprzez bliskie kontakty z najwybitniejszymi malarzami z kręgu Ecole de Paris. Tworzyli go obcokrajowcy, w znacznej mierze artyści żydowskiego pochodzenia, którzy do stolicy Francji przybyli z Europy Środkowo-Wschodniej.

Twórczość Meli Muter przechodziła wiele metamorfoz. Artystka nie bała się eksperymentować. W jej poszukiwaniach malarskich wyraźne są elementy symbolizmu, fascynacja syntetyzmem, odniesienia do Cézanne’a i kubizmu czy ekspresjonizmu. Bardzo widoczne są też nawiązania do van Gogha. Te różnorodne źródła inspiracji pozwoliły jej uformować indywidualny i rozpoznawalny styl malarski. Posługiwała się techniką olejną, akwarelą, rysunkiem i grafiką.

Melania była obdarzona wybitną urodą i żywą inteligencją, cieszyła się uznaniem oraz przyjaźnią najwybitniejszych artystów epoki. Była wielką miłością i adresatką Listów do Pani M.M. Rainera Rilkiego. Większość swych wybitnych przyjaciół portretowała. Tematy, które szczególnie interesowały malarkę, to choroby i ludzkie cierpienie, starość, nędza i przede wszystkim macierzyństwo. Najpełniej wypowiadała się w portretach, które charakteryzuje subtelność i ekspresja.

Mieczysław Wallis, krytyk sztuki, tak pisał na łamach „Przeglądu Warszawskiego” (1923 r.):

„… Ludzie p. Muterowej mają we krwi gorączkę. Gorączkowe życie wewnętrzne zniszczyło im piękno ciała. Ich twarze i ręce są sterane pracą, myśli promieniują nerwowy niepokój …”.

Dramatyczne przeżycia osobiste Muter, wywołane niemal równoczesną stratą najbliższych – ukochanego towarzysza życia Raymonda Lefebvre’a (wybitnego działacza lewicowego, pochodzącego ze znanej arystokratycznej rodziny francuskiej), ojca oraz jedynego syna – zaważyły na jej życiu i karierze artystycznej. Swoje obrazy i mienie zapisała na rzecz francuskiego stowarzyszenia zajmującego się sierotami. Zmarła w Paryżu w wieku 91 lat (1967). Została pochowana na cmentarzu w Bagneux pod Paryżem.

Tych, którzy chcieliby bliżej poznać barwne życie wyjątkowej kobiety i utalentowanej malarki, zachęcam do lektury książki autorstwa Karoliny Prewęckiej Mela Muter. Gorączka życia wydanej w 2021 roku. Publikacja jest dostępna w zbiorach Ossolineum, podobnie jak katalog prac malarki prezentowanych na wystawie, która miała miejsce w Krakowie w 2007 roku (sygnatura 644.963).

„ (…) I kiedy wszyscy ludzie cię zapomną,
mów do spokojnej ziemi: ja się staję,
Do porywistej wody mów: JAM JEST”.
Rainer Maria Rilke

Tekst:
Katarzyna Podolec – Dział Opracowania Nowych Druków Zwartych