Tegorocznym laureatem Nagrody Jana Nowaka-Jeziorańskiego jest Międzynarodowe Stowarzyszenie Historyczno-Oświatowe, Dobroczynne i Obrony Praw Człowieka „Memoriał”. Uroczysta gala wręczenia wyróżnień odbyła się 4 czerwca 2022 roku na Dziedzińcu Ossolineum.
„Memoriał” zajmuje się badaniami historycznymi i propagowaniem wiedzy o ofiarach terroru sowieckiego, a także ochroną praw człowieka w krajach byłego Związku Sowieckiego. Prowadzi archiwa i bibliotekę. Przy stowarzyszeniu działa także muzeum Życie i sztuka Gułagu. Częścią działalności Memoriału są studia nad polskimi ofiarami represji, w tym zbrodni katyńskiej.
Nagroda została przyznana w symbolicznym momencie, 28 grudnia 2021 roku Sąd Najwyższy Federacji Rosyjskiej przychylił się do wniosku prokuratury o likwidację stowarzyszenia.
Organizację oskarżono o wielokrotne naruszenia ustawy o tzw. zagranicznych agentach. Przedstawiciel prokuratury oświadczył podczas rozprawy że, stowarzyszenie „kreuje fałszywy wizerunek ZSRR jako państwa terrorystycznego, usprawiedliwia oraz rehabilituje nazistowskich zbrodniarzy”. Decyzję sądu można odczytywać jako kontynuację antydemokratycznych zmian w polityce historycznej Rosji.
„Jesteśmy dumni, że jako stowarzyszenie zostajemy laureatem Nagrody Jana Nowaka-Jeziorańskiego. To wsparcie przychodzi w trudnym dla nas czasie. Od trzydziestu lat zajmujemy się upamiętnianiem ofiar terroru radzieckiego i obroną praw człowieka na obszarze poradzieckim. Przez te wszystkie lata byliśmy i pozostajemy pewni, że to dla Rosji potrzebna i ważna sprawa” – zaznacza Elena Żemkowa, dyrektor wykonawczy „Memoriału” po otrzymaniu informacji o wyróżnieniu.
„To dopiero drugie w historii tej nagrody wyróżnienie przyznane konkretnej organizacji. W 2013 roku uhonorowaliśmy Instytut Literacki »Kultura«, powołany przez orędownika spraw wschodnich, Jerzego Giedroycia. Putin wciąż ma władzę, lecz nie ma monopolu na suwerenność. Prędzej czy później tę batalię z własnym narodem, na który podniósł rękę, przegra” – mówi dyrektor Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Adolf Juzwenko.
W imieniu „Memoriału” nagrodę odebrały dyrektor wykonawczy Stowarzyszenia Elena Żemkowa oraz członkini zarządu Aleksandra Poliwanowa.
Nagroda ustanowiona w 2004 roku przez Jana Nowaka-Jeziorańskiego i założone z jego inicjatywy w 2001 roku Kolegium Europy Wschodniej oraz miasto Wrocław, Uniwersytet Wrocławski i Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Nagrodę otrzymuje co roku 4 czerwca osoba lub instytucja, której działalność realizuje „myślenie o państwie jako dobru wspólnym”. Uroczystość wręczenia Nagrody odbywa się w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich we Wrocławiu.
