W zeszły czwartek, 6 października, literacką Nagrodą Nobla została odznaczona francuska pisarka i feministka Annie Ernaux. Natomiast dzisiaj mijają dokładnie trzy lata od chwili, gdy ogłoszona została wiadomość o przyznaniu tej nagrody za rok 2018 Oldze Tokarczuk.

W 121-letniej tradycji istnienia tego odznaczenia, Polska „dorobiła się” oficjalnie siedmiu noblistów, w tym Maria Skłodowska-Curie została odznaczona dwa razy, a aż pięcioro z nagrodzonych osób było pisarzami. I choć liczby te zna większość uczniów w kraju, odpowiedź na pytanie: „Ilu pisarzy związanych z Polską otrzymało Nagrodę Nobla?” może nastręczać pewnych trudności.

Najszersze kryteria doboru takich artystów daje książka Marii i Przemysława Pilchów pt. „Nobliści znad Wisły, Odry i Niemna”, wydana pierwszy raz w roku 2005 i wznowiona pięć lat później. Jej drugie wydanie odnaleźć można w naszej Czytelni (sygn. lokalna I-714). Z oczywistych względów nie jest zawarta w nim Olga Tokarczuk, która pojawia się natomiast w wydaniu z roku 2020 (tytuł książki zmieniony na: „Nasi Nobliści. 56 laureatów znad Wisły, Odry i Niemna”, sygn.: 870.461). Autorzy tej publikacji postawili sobie za zadanie przedstawić życiorysy wszystkich laureatów (nie tylko literackiej) Nagrody Nobla urodzonych w Polsce w obecnych granicach oraz na Kresach Wschodnich. W praktyce są to pisarze narodowości polskiej, niemieckiej, żydowskiej, amerykańskiej oraz innych. Autorzy piszą m. in. o pochodzącym z Leoncina na skraju Puszczy Kampinoskiej Isaacu Bashevisie Singerze, który często posługiwał się pseudonimem „Varshavsky”. W wydaniu z roku 2020 Pilchowie opisują ponadto życiorysy pochodzącego z Gdańska Güntera Grassa, urodzonego w Buczaczu na Kresach Wschodnich Szmuela Josefa Agnona czy ściśle związanego z Dolnym Śląskiem dramaturga Gerharta Hauptmanna. Ostatnia z tych postaci opisana jest także w innej dostępnej w księgozbiorze podręcznym książce autorstwa Piotra Greinera pt. „Nobliści ze Śląska” (sygn. lokalna I-716).

Drugą ciekawą kategorią pisarzy, których wspomnieć należy w kontekście noblowskim, są artyści nominowani do tej nagrody (nieraz wielokrotnie), chociaż nigdy nią nie nagrodzeni. Bardzo bliska uzyskania tego odznaczenia była m. in. Eliza Orzeszkowa, główna konkurentka Sienkiewicza z roku 1905 (sam Sienkiewicz, który literackiego Nobla ostatecznie wtedy otrzymał, był nominowany już piąty rok z rzędu!). Jako innych „wielkich przegranych” wymienia się najczęściej: Marię Dąbrowską oraz Jarosława Iwaszkiewicza (oboje otrzymali aż pięć nominacji bez ostatecznego zdobycia nagrody), Stefana Żeromskiego (cztery nominacje), a także Jerzego Andrzejewskiego (trzy nominacje). Komitet Noblowski może ujawnić nazwiska nominowanych dopiero po pięćdziesięciu latach od ich zgłoszenia, co oznacza, że do roku 2022 udostępniono informacje o nominowanych w dziedzinie literatury do roku 1971 włącznie. Z tego powodu nie wiadomo na razie, ile razy typowani do nagrody byli Zbigniew Herbert czy Tadeusz Różewicz, główni konkurenci Czesława Miłosza, który wyróżnienie to zdobył w roku 1980.

Oczywiście literacka Nagroda Nobla to tylko jeden z wielu wyznaczników sukcesu uzyskanego na rynku wydawniczym przed danego autora. Jej wręczenie corocznie staje się jednak pretekstem do kolejnych dyskusji literackich i przypominania twórczości nagrodzonych i nominowanych w latach poprzednich, dlatego i my zachęcamy Państwa do zapoznania się z utworami wymienionych tu osób w naszej Bibliotece.

Opracowała Natalia Szumna (Dział Przechowywania i Udostępniania)