Pieczęć ks. dobrzyńskiego Siemowita z 1291 r.
Reprodukcja (bartynotyp) z pocz. XX w.
Średnica pieczęci: ok. 7 cm
Dział Numizmatyczny, sygn. S 3962

W nawiązaniu do trwającego okresu wielkanocnego w Kościele Katolickim prezentujemy zabytkową reprodukcję pieczęci księcia dobrzyńskiego Siemowita (ok. 1265-1312). Pieczęć jest znana z jednego, fragmentarycznego i do dziś zachowanego odcisku przy dokumencie z 1291 r., przechowywanym w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie. Pieczęć przedstawia księcia adorującego ukrzyżowanego Chrystusa. Po lewej stronie krzyża stoi postać świętego (z zarysem nimbu wokół głowy) w habicie, z kadzielnicą w ręku. W przeciwieństwie do świętego postać księcia jest ukazana dynamicznie, ekspresyjnie. Książę, ubrany w luźną szatę, wyciąga wysoko ręce w stronę Chrystusa, jakby w geście lamentacji. Ciało Chrystusa rozpięte na krzyżu, z szeroko rozpostartymi ramionami, z głową lekko opadającą na prawe ramię, jest zwrócone w stronę księcia. Kompozycja wyobraża władcę adorującego cierpiącego Jezusa, który spogląda na Siemowita, a zatem który widzi księcia i jego modlitwę. Wokół wizerunku biegnie łaciński napis, tylko częściowo zachowany: S’ SEMOVITI […]BRINEN’. Podajemy rekonstrukcję + rozwinięcie napisu: + S(igillum) SEMOVITI DEI GRA(tia) DVCIS DOBRINEN(sis) –  w tłum. pol. pieczęć Siemowita, z Bożej łaski księcia dobrzyńskiego).

Wizerunek ten nie posiada bezpośrednich analogii w pieczęciach innych władców, a źródło  plastycznej inspiracji dla tej pieczęci pozostaje nieznane. Zagadkowa jest również postać świętego, być może odnosząca się do św. Franciszka ze względu na popularną w XIII wieku dewocję franciszkańską, charakteryzującą się chrystocentryzmem, zwłaszcza w postaci nabożeństwa i uczuciowości do Ukrzyżowanego. Książęta piastowscy zwykli przedstawiać się na swych pieczęciach jako rycerze-władcy – Siemowit, jak widać, zapragnął pokazać się jako wyznawca. Wymowa tej pieczęci nie jest jednak do końca jasna, być może stanowi wyraz kurateli kościelnej, pod którą znajdował się młody książę. Pieczęć tę (tj. tłok pieczęci) z tytulaturą dobrzyńską władca wprowadził do swej kancelarii po otrzymaniu własnej dzielnicy ok. 1287 r. i używał jej do 1300 r., zastępując ją mniejszą, znacznie mniej okazałą pieczęcią herbową. Sfragistyka (nauka o pieczęciach) określa pieczęć z omówionym wizerunkiem terminem pieczęć kultowa lub dewocyjna, ewentualnie pieczęć typu wotywnego.

Reprodukcja, którą publikujemy, to bartynotyp. Bartynotypia to szczególna metoda wiernego reprodukowania pieczęci, monety lub medalu, wynaleziona i praktykowana przez numizmatyka Władysława Bartynowskiego (1832-1918). W efekcie zastosowania tej metody, opartej na użyciu masy dentystycznej, farby i prasy drukarskiej, powstawały papierowe reprodukcje z czarnym tłem i cieniowanym reliefem (wypukłością). Prezentowany bartynotyp, który wyszedł spod ręki Bartynowskiego lub któregoś z jego asystentów, pochodzi z l. 1907-1910. Oryginał pieczęci do porównania.

Tekst: Robert Forysiak-Wójciński (Dział Numizmatyczny)