Pamięć o Powstaniu Warszawskim to również pamięć o ludziach, którzy działali w konspiracji od początku wojny.
Zofia Kossak-Szczucka (10 sierpnia 1889 – 9 kwietnia 1968), później Zofia Kossak-Szatkowska, jedna z największych polskich pisarek, autorka licznych powieści historycznych, od początku wojny włączyła się w nurt pracy konspiracyjnej. Wybitna, uznana pisarka katolicka organizowała z bezgranicznym poświeceniem konspiracyjną pomoc charytatywna, zwłaszcza dla Żydów. Zajęła się publicystyką konspiracyjną, działała w konspiracyjnych organizacjach, kontaktowała się z Kierownictwem Walki Cywilnej, z Delegaturą Rządu na Kraj. Stosunek do Niemców, reprezentowany przez pisarkę na stronicach powieści, opowiadań i reportaży, sprawił, że wkrótce po wybuchu wojny Zofia Kossak była poszukiwana przez Gestapo, zaś wiosną 1940 roku jej nazwisko i wszystkie tytuły jej książek znalazły się na liście książek zakazanych. Sama, mając świadomość tego, że może być osobą poszukiwaną, przyjęła nazwisko Zofia Śliwińska (pisarka przybierała także nazwisko Sikorska oraz Sokołowska). Od samego początku rozpoczęła „robotę niepodległościową”, współpracując z pismami konspiracyjnymi, które pojawiły się, w zasadzie tuż po zakończeniu przegranej kampanii wrześniowej. Jako pseudonim konspiracyjny przyjęła imię „Weronika”, w gronie bliższych współpracowników podziemia mówiono o niej także „Ciotka”, natomiast w biografii Jana Karskiego, polskiego emisariusza, spotykamy także pseudonim „Madame”. Na czas wojny, pisarka „zawiesiła” działalność literacką. pisała przede wszystkim teksty publicystyczne (artykuły, felietony, odezwy) i reportaże.
Już pod koniec października 1939 roku Zofia Kossak rozpoczęła współpracę z jednym z pierwszych konspiracyjnych pism wojskowych „Polska Żyje”, organem Komendy Obrońców Polski, redagowanym przez Witolda Hulewicza. W „Kalendarzyku KOP-u 1941”, dodatku do gazety „Polska Żyje”, umieszczony został piękny „Dekalog Polaka” pióra Zofii Kossak. „Biuletyn Informacyjny”, redagowany przez Aleksandra Kamińskiego, szefa Biura Informacji i Propagandy Okręgu Warszawskiego, to kolejne pismo, w którym pojawiały się artykuły Zofii Kossak. Aleksander Kamiński, zajmując się redagowaniem „Biuletynu”, poprosił, aby została ona pewnego rodzaju „korespondentem” odpowiedzialnym za dział literacki, w którym miały być zamieszczane informacje dotyczące środowiska literackiego. Pismem, z którym Zofia Kossak była związana podczas okupacji najmocniej, była „Prawda” – organ Frontu Odrodzenia Polski, organizacji powstałej formalnie latem 1941 roku z inicjatywy Zofii Kossak, Witolda Bieńkowskiego i księdza Edmunda Krauzego. Inspiracją do utworzenia FOP-u były mające miejsce w styczniu 1941 roku zatrzymania osób zaangażowanych w redagowanie i wydawanie pisma „Polska Żyje”. Zofia Kossak uniknęła cudem aresztowania w nocy z 16 na 17 stycznia 1941 roku, kiedy to jej mieszkanie zostało zrewidowane przez Gestapo. Drugim pismem FOP-u, w którym również pojawiały się artykuły Zofii Kossak, była „Prawda Młodych”, skierowana do młodzieży, a redagowana przez Władysława Bartoszewskiego. Z kolei „Barykada Powiśla” była jednym z najbardziej interesujących i najlepiej redagowanych pism, wychodzących drukiem w okresie Powstania Warszawskiego. Tu znajdziemy m. in. „List do przyjaciółki” oraz „Piwniczne rozmowy” – podane w lekkiej i zabawnej formie, prześmiewcze teksty piętnujące głupotę, tchórzostwo i egoizm biernych Polaków, dalekich od uczestnictwa w jakiejkolwiek formie walki o polskość i Polskę.
W okresie okupacji opublikowanych zostało 10 broszur autorstwa Zofii Kossak, 52 teksty zamieszczone na łamach prasy konspiracyjnej (wśród nich 5 to formy dramatyczne z cyklu „Dialogi o życiu i śmierci”, pozostałe to teksty publicystyczne), dwie odezwy w formie ulotnej oraz utwór dramatyczny „Gość Oczekiwany” i na koniec wspomnienia obozowe „Z otchłani”. Artykuły w prasie konspiracyjnej miały przede wszystkim charakter patriotyczny, wzywały do walki, piętnowały bierność i apatię. Pisała teksty skierowane do kobiet polskich działających w konspiracji, do ludzi młodych-wskazywała im kierunek działania, sposoby walki z wrogiem. Zapewne nie wszystkie artykuły zostały rozpoznane, ponieważ najczęściej nie były podpisywane.
W Dziale Czasopism Ossolineum można zapoznać się z wieloma artykułami Zofii Kossak z okresu okupacji.
