Kto chce rozpalać innych, musi sam płonąć.

5 sierpnia 1884 urodził się polski lekarz o niezwykłej biografii, Ludwik Hirszfeld. Ten wybitny naukowiec nie tylko stworzył seroantropologię – naukę zajmującą się badaniem różnic serologicznych między ludźmi, ale także udzielał pomocy medycznej w skrajnie złych warunkach podczas obu wojen światowych. Hirszfeld zdawał sobie sprawę, że przyszło mu żyć w pełnym wyzwań okresie, dlatego spisał swoje losy w wydanej w 1946 roku autobiografii o tytule Historia jednego życia (sygn.: 302.955).

Jego kariera naukowa wiodła od studiów w Würzburgu i Berlinie, przez Instytut Badań Raka w Heidelbergu oraz Zakład Higieny Uniwersytetu w Zurychu do ośrodków w kraju – Wolnej Wszechnicy Polskiej, Uniwersytetu Warszawskiego, Towarzystwa Naukowego Warszawskiego oraz Polskiego Towarzystwa Mikrobiologów i Epidemiologów. Do jego najważniejszych osiągnięć naukowych należy prowadzona wraz z przyjacielem Emilem von Dungernem praca nad grupami krwi, w wyniku której wprowadzono podział na grupy krwi: 0, A, B i AB i przyjęto go na całym świecie. Hirszfeld oznaczył również czynnik Rh i rozwiązał zagadkę konfliktu serologicznego, co znalazło zastosowanie m. in. podczas transfuzji krwi czy oznaczania ojcostwa oraz dało podwaliny pod medycynę sądową.

W czasie pierwszej wojny światowej przebywał w Serbii i Macedonii, gdzie wraz z małżonką, Hanną Hirszfeldową, również lekarką, uczestniczył w zwalczaniu epidemii tyfusu plamistego. Przed wybuchem następnej wojny zdążył zostać profesorem, a jego kariera nabierała tempa. W roku 1933 Hirszfeld wziął udział jako biegły sądowy w procesie Rity Gorgonowej, co na łamach prasy opisała Irena Krzywicka, przyczyniając się do wzrostu rozpoznawalności medyka. Historię tę opisał w swoim reportażu pt. Koronkowa robota: sprawa Gorgonowej Cezary Łazarewicz (sygn.: 1.019.369). W latach 1939-44 Hirszfelda stopniowo usuwano ze wszystkich zajmowanych stanowisk ze względu na pochodzenie żydowskie. W roku 1941 całą jego rodzinę przesiedlono do getta, z którego udało im się zbiec rok później.

Dla Hirszfeldów nie był to jednak koniec tragicznych wydarzeń. W roku 1943 zmarła w wieku zaledwie dwudziestu trzech lat ich jedyna córka, Maria. Cierpiała ona na depresję oraz – rzadko jeszcze wówczas diagnozowaną  – anoreksję. Obie choroby z oczywistych względów znacząco rozwinęły się z powodów trudnych przeżyć podczas jej pobytu w getcie. Maria zmarła w roku 1943, a jej rodzice, przeżywszy ją o wiele lat, nigdy nie mieli kolejnego dziecka. Wspierali jednak finansowo wielu potomków znajomych, aby ci mogli się kształcić. Jednym z ich wychowanków był zmarły w 2009 wybitny fizyk, Jacek Prentki.

Po wojnie Ludwik Hirszfeld pracował w Lublinie, a następnie osiedlił się we Wrocławiu, gdzie został pierwszym dziekanem Wydziału Lekarskiego i Politechniki Wrocławskiej. W roku 1945 wygłosił tam pierwszy wykład, jeszcze w sali z oknami pozbawionymi szyb. W 1950 r. zaproponowano jego kandydaturę do nagrody Nobla w dziedzinie medycyny za wyjaśnienie zagadki zjawiska konfliktu serologicznego między matką a płodem. Zmarł w 1954 w domu przy Wittiga 11 we Wrocławiu, do końca życia pozostając aktywnym zawodowo naukowcem. Hanna przeżyła go o parę lat. Pochowano ich na cmentarzu św. Wawrzyńca we Wrocławiu.

Losy Ludwika Hirszfelda stały się tematem wielu biografii. Jedną z nich wydał w 2005 roku jego wychowanek, Waldemar Kozuschek. Nosi ona tytuł Ludwik Hirszfeld (1884-1954). Rys życia i działalność naukowa (sygn.: 737.112), a ukazała się w serii „Biografie Uczonych Wrocławskich” wydanej z okazji 60. rocznicy wykładów na Uniwersytecie i Politechnice we Wrocławiu. W 2005 Kozushek dokonał również odsłonięcia tablicy pamiątkowej poświęconej profesorowi Hirszfeldowi w sali wykładowej Katedry i Zakładu Mikrobiologii Akademii Medycznej we Wrocławiu.

Serdecznie polecamy też książkę wrocławskiej literaturoznawczyni i krytyczki literackiej, Urszuli Glensk, pt. Hirszfeldowie: zrozumieć krew (sygn.: 1.024.665). Zajmuje się ona dawnym i współczesnym reportażem, a wykłada w Instytucie Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Wrocławskiego. W przeciwieństwie do biografii Hirszfelda pióra Kozuschka, która jest zwięzła i kronikarska w formie, książkę Glensk czyta się bardziej jak powieść. Zarówno w jednym, jak i drugim przypadku, głównym źródłem wiedzy o Hirszfeldach jest ich jedyna żyjąca krewna, Joanna Kiełbasińska-Balin, której matką chrzestną była Hanna Hirszfeldowa. Niech za recenzję tej pozycji posłuży fragment opinii Olgi Tokarczuk, która napisała, że życie Hirszfelda tak ściśle splatało się z pierwszą połową XX wieku, że z tej książki można dowiedzieć się „więcej niż z niejednego podręcznika historii” .

Opracowała Natalia Szumna (Dział Przechowywania i Udostępniania)