Miejsca poświęcone życiu i twórczości Adama Mickiewicza znajdują się zarówno w Polsce, jak i poza jej granicami. Najważniejsze z nich to: Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie (tu na przykład przechowywany jest autograf „Grażyny”), Muzeum Adama Mickiewicza w Śmiełowie, Muzeum Pana Tadeusza we Wrocławiu (powstałe, w 2016 roku, z inicjatywy i w strukturze Zakładu Narodowego im. Ossolińskich), którego narracja zbudowana jest wokół naszej epopei narodowej. Poza Polską muzea Adama Mickiewicza znajdują się w Paryżu (przy Bibliotece Polskiej), w Wilnie, Nowogródku, a także w Stambule.

Stosunkowo mniej znanym miejscem, związanym pośrednio z osobą Wieszcza,  jest Skansen Filmowy Soplicowo. Powstał on w 1999 roku w dość nietypowy sposób. Z planu realizacji filmu „Pan Tadeusz”, w reżyserii Andrzeja Wajdy, przeniesiono elementy scenografii z Suwalszczyzny do niewielkiego Cichowa, wsi w województwie wielkopolskim, położonej 20 km na północ od Gostynia. Obecnie w skansenie znajdują się między innymi: spichlerz, wozownia, lamus, stajnia, stodoła, kurnik. Około 2010 roku wybudowano też dwór – w całości murowany, różni się więc od opisanego przez Mickiewicza („Stał dwór szlachecki, z drzewa, lecz podmurowany;”). Obiektem na terenie skansenu, który wzbudza największe zainteresowanie, jest niewątpliwie karczma – kultywująca tradycje kuchni staropolskiej. Można w niej zjeść choćby żurek, bigos czy pieczoną kaczkę. Dla dzieci największą atrakcją skansenu są zwierzęta (konie, owce, osioł, kaczki, króliki, myszołów), z których część pozostaje w zagrodzie, a część porusza się swobodnie po terenie. Dopełnieniem jest sporej wielkości sad, ze starymi drzewami.  Całość założenia da się odczytać jako dość przekonujące odtworzenie szlacheckiego folwarku.

Pewnym minusem, zmniejszającym potencjalną możliwość głębszego odziaływania tego, zasadniczo bardzo wartościowego kulturowo miejsca, jest brak informacji o pochodzeniu obiektów, filmie Wajdy czy też dziele Mickiewicza.  W efekcie – część odwiedzających Soplicowo nie jest świadoma kontekstu, skupiając się na kulinariach i kontakcie ze zwierzętami. Zdarzyło mi się też być świadkiem wyrażania przeświadczenia, że swój film Wajda kręcił właśnie w Cichowie. Jak się jednak dowiedziałem, na terenie skansenu odbywają się cykliczne imprezy poświęcone Mickiewiczowi, polskiej filmografii czy staropolskiej kulturze. Ich organizatorem jest Krzywińskie Towarzystwo Kulturalne. Tak więc można mówić o kulturotwórczym i edukacyjnym oddziaływaniu miejsca, choć, jak się wydaje, oddziaływanie to mogłoby być jeszcze pełniejsze.

Symptomatyczne jest, że skansen znajduje się w Wielkopolsce, stosunkowo niedaleko (ok. 65 km) od Śmiełowa, gdzie, w klasycystycznym pałacu, mieści się obecnie Muzeum Adama Mickiewicza. W sierpniu 1831 roku poeta zatrzymał się tu (pałac należał wówczas do rodziny Gorzeńskich) na trzytygodniowy pobyt. Stąd próbował dołączyć do powstania listopadowego.

Jak dowodzą badacze „Pana Tadeusza”, niektóre zwyczaje opisane w epopei bardziej obrazują tradycję wielkopolską niż litewską. Również w opisach przyrody niejednokrotnie pojawiają się elementy właściwe dla flory okolic Śmiełowa. Wielkopolska, co warto przypomnieć, to jedyny region Polski,  w obecnych jej granicach, w którym przebywał Adam Mickiewicz. Tak więc umiejscowienie skansenu w Cichowie całkiem nieźle wpisuje się też w pewien sposób w jego biografię.

Dzięki skansenowi małe Cichowo może cieszyć się ze swojego własnego „efektu Bilbao”[1]. Od czasu powstania Skansenu Filmowego Soplicowo liczba osób odwiedzających Cichowo zdecydowanie wzrosła, o czym z zadowoleniem mówią mieszkańcy. Powstało sporo miejsc noclegowych, punktów gastronomicznych, rozszerzono rekreacyjno-sportowe zagospodarowanie brzegu pobliskiego jeziora.

Przykład Cichowa dowodzi, że inwestycje w kulturę mogą być nie tylko elementem budowania tożsamości, rozpoznawalności danego regionu, ale też przynosić znaczące korzyści materialne. Co więcej – te zyski są osiągane przy stosunkowo niedużym nakładzie środków. Od wielkości tych środków istotniejszy wydaje się sam pomysł, umiejętność dostrzeżenia okazji i przemyślanego jej wykorzystania.

[1] Bilbao – miasto w północnej Hiszpanii, w Kraju Basków; w 1997 roku zbudowano tu Muzeum Guggenheima, prezentujące sztukę współczesną. Futurystyczny, bardzo rozpoznawalny budynek zaprojektował światowej sławy architekt – Frank O. Gehry. Dzięki unikalnemu muzeum nastąpił intensywny napływ turystów, co radykalnie podniosło dochody regionu, zdecydowanie zmniejszyło bezrobocie i spowodowało wzrost zainteresowania kulturą i sztuką. Ten fenomen społeczno-ekonomiczno-kulturalny określa się właśnie mianem „efektu Bilbao”.

Tekst: Jan Górecki, Dział Opracowania

Ilustracje:

1. Skany ze strony kompleksu turystyczno-hotelowego „Nasze Soplicowo” / domena publiczna.
2.  Pozostałe fotografie  – Jan Górecki