Trwająca od ponad tygodnia wojna w Ukrainie to dramat milionów ludzi, którzy zmuszeni są z dnia na dzień zostawić swoje dotychczasowe życie i zmienić sposób funkcjonowania. Ale dziejąca się tragedia jest też dramatem pokolenia, które wyrosło, z całych sił wierząc w hasło Nigdy więcej, wierząc, że we współczesnej Europie nie ma miejsca na brutalność konfliktów zbrojnych, a które dzisiaj z niedowierzaniem i trwogą patrzy na coś, co umiejscawiało dotychczas w przeszłości.

Nie mam recepty na magiczne rozwiązanie problemu, jak radzić sobie emocjonalnie i nie tylko z tym wszystkim, czego jesteśmy świadkami. Mam tylko dużo bólu i sprzeciwu wobec świata, w którym toczy się JAKAKOLWIEK wojna.

Wiem, że zdecydowana większość ludzi dotkniętych bezpośrednio tym konfliktem nie ma możliwości skupienia obecnie się na czymś tak abstrakcyjnym jak sztuka. Ona jednak też wyrasta z gniewu i niezgody na rzeczywistość i pomaga opisywać te momenty w historii, do opisów których brakuje zwykłych słów.

Trzymam w rękach album Nigdy więcej. Sztuka przeciw wojnie i faszyzmowi w XX i XXI wieku. Jest to katalog prac pokazywanych w ramach wystawy o tym samym tytule, która miała miejsce w okresie od końca sierpnia do połowy listopada 2019 roku w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie. Zorganizowana w 80. rocznicę wybuchu II wojny światowej wystawa koncentrowała się na trzech historycznych momentach. Pierwszy z nich to lata 30. XX wieku, moment rozwoju międzynarodowego ruchu antyfaszystowskiego przed wybuchem II wojny światowej. Druga część poświęcona jest czasom komunizmu w Polsce, w szczególności „Arsenałowi”, czyli Ogólnopolskiej Wystawie Młodej Plastyki Przeciw wojnie – przeciw faszyzmowi organizowanej w ramach V Światowego Festiwalu Młodzieży i Studentów, która miała miejsce w 1955 roku. Trzeci pion wystawy to sztuka XXI wieku.

Przeważającą część albumu stanowi jednak opis historii powstania i próba interpretacji obrazu Pabla Picassa pt. Guernica. Jest to nie tylko wybitne dzieło sztuki, ale również antywojenna ikona, symbol sprzeciwu wobec wojny i jej brutalności. Ten ogromny obraz o wymiarach 349 na 776 centymetrów namalowany jest wyłącznie w odcieniach szarości, czerni i bieli. To wyraz hołdu złożonego baskijskiemu miastu Guernica, które 26 kwietnia 1937 zostało zbombardowane przez niemiecki Legion Condor wchodzący w skład Luftwaffe. Wzorowany na obrazie mural znajduje się na ścianie budynku w mieście Guernica, zaś jego reprodukcja wisi w kwaterze głównej Organizacji Narodów Zjednoczonych. Ma przypominać o okrucieństwach, które zdarzają się podczas wojen, o przemocy i chaosie, o cierpieniach ludzi i zwierząt.

Nie wiem, kiedy skończy się ta wojna. Mam tylko nadzieję, że następnym razem nasze Nigdy więcej będzie trwało dłużej.

Opracowała Natalia Szumna (Dział Przechowywania i Udostępniania)