Na początku 2023 r. Dział Rękopisów wzbogacił się o wyjątkowy dar – autograf wspomnień prof. Mieczysława Gębarowicza (1893-1984). To zwieńczenie gromadzonego od lat 60. XX w. archiwum tego historyka sztuki i Ossolińczyka, niestrudzonego obrońcy polskich zbiorów we Lwowie w czasie II wojny i po niej. Wspomnienia, spisane we Lwowie na początku l. 80., przetrwały dzięki staraniom prof. Władysława Szczepańskiego, grafika i malarza pochodzącego ze Lwowa, obecnie związanego z kieleckimi uczelniami wyższymi. Poznał on Gębarowicza jako student we Lwowie w 1974 r., po latach wspominał: „[…] był znawcą sztuki niezwykle wymagającym, a jego stosunek do twórczości był na wskroś uczciwy. […] Cechami, które zwracały uwagę od początku, był jego optymizm, pogoda i hart ducha, a przy tym niezwykłe wprost poczucie humoru”. Szczepański został nieformalnym uczniem Profesora, a ten przed śmiercią zdradził mu miejsce, w którym ukrył rękopis swoich wspomnień. Zawierały one krytyczne uwagi na temat sowieckich „porządków” we Lwowie, a że w Polsce trwał właśnie stan wojenny, polonia lwowska obawiała się represji. Ostatnią wolą Gębarowicza było, by wspomnienia ukazały się „bez wykreśleń, wykropkowań i retuszy”, co nie było wówczas możliwe.

Tekst wspomnień liczy 123 strony, skupia się na latach II wojny we Lwowie i urywa ok. 1950 r. Mieczysław Gębarowicz pracował w Ossolineum od 1922 r.; od 1924 kierował Muzeum Lubomirskich. W czasie II wojny, tajnie zaprzysiężony przez kuratora Andrzeja Lubomirskiego na dyrektora Ossolineum, poświęcił się całkowicie ratowaniu polskich dóbr kultury we Lwowie. Kiedy w 1944 r. władze niemieckie zarządziły ewakuację książek niemieckich do Krakowa, Gębarowicz wykorzystał ją do ratowania najcenniejszych ossolińskich poloników. Także dzięki jego staraniom l. 1946-1947 znaczną część ossolińskich rękopisów, starodruków i książek przewieziono do Wrocławia. Po wojnie nie poddał się naciskom i nie opuścił Lwowa, choć musiał opuścić instytucję, której powierzył wiele lat życia.

Niestety, spisywanie wspomnień przerwała nagła śmierć Profesora we wrześniu 1984 r. Rękopis został wydobyty ze schowka i przepisany na maszynie (odpis jest w naszych zbiorach od 2010 r.). Oryginał był przez wiele lat przechowywany (za zgodą spadkobierców) przez Władysława Szczepańskiego, potem przejściowo przez Wandę Wrońską z Krakowa, aż wreszcie trafił do Ossolineum, gdzie uzupełnił archiwum prof. Gębarowicza. Znajdują się w nim papiery osobiste, bogata korespondencja, prace i materiały z dziedziny historii sztuki, w szczególności lwowskiej. Pochodzące z tego zbioru fotografie zabytków architektury Kresów Wschodnich są przechowywane w Muzeum Książąt Lubomirskich ZNiO.

Materiały z archiwum stały się podstawą wydanej w 2013 r. monumentalnej monografii autorstwa prof. Macieja Matwijowa, wieloletniego pracownika Działu Rękopisów ZNiO, obecnie pracownika Instytutu Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu Wrocławskiego.

Setna rocznica urodzin Gębarowicza była w Ossolineum okazją do przypomnienia o postaci „papieża polonii lwowskiej”. Zorganizowano wystawę i sesję naukową, a w 1994 r. ukazał się zeszyt specjalny „Czasopisma Zakładu Narodowego im. Ossolińskich”. Link: https://ossolineum.pl/index.php/czasopismo-znio/numery-archiwalne/zeszyt-4-1994/