W Dziale Nowych druków Ciągłych bogata działalność prasowo-wydawnicza Towarzystwa Naukowego im. Szewczenki jest reprezentowana przez tytuł najważniejszy – wydawane od 1892 r. „Zapiski Towarzystwa Naukowego im. Szewczenki” (Записки НТШ), zawierające artykuły i rozprawy z różnych dziedzin nauki, ze szczególnym uwzględnieniem filologii, historii i literatury. Czasopismo jest dostępne w zbiorach niemal w całości, łącznie z rocznikami wydanymi na emigracji oraz po wznowieniu we Lwowie już w niepodległej Ukrainie. Natomiast w węższym zakresie jest obecna Kronika (Хроніка Наукового Товариства ім. Шевченка), czasopismo nieregularne, odzwierciedlające w sposób sprawozdawczy całokształt prowadzonej działalności. W naszych zbiorach jej zasób obejmuje część numerów z okresu międzywojennego oraz roczniki wydane na emigracji (Monachium, Paryż) w latach 1949-1953. Inne tytuły jak Lìteraturno-Naukovij Vìstnik, wychodzący od 1898 r. podobnie jak czasopismo cerkiewne „Ruskij Sion”, wydawane w latach 1871-1880 w zbiorach są dostępne jedynie w części roczników i numerów. Warto dodać, że niemal wszystkie najważniejsze czasopisma oraz rozprawy naukowe wydawane przez Towarzystwo, szczególnie z okresu do 1939 r. są dostępne również w wersji cyfrowej w Internecie. Bogaty i wszechstronny dorobek Towarzystwa Naukowego im. Szewczenki skłania również do poświęcenia chwili uwagi także jego dziejom.
Towarzystwo Naukowe im. Szewczenki, swymi początkami sięga roku 1873, kiedy to z inicjatywy wybitnych postaci ukraińskiego życia umysłowego i finansowym wsparciem Ukraińców z ówczesnej Rusi Kijowskiej, we Lwowie, zostało założone Towarzystwo Literackie im. T. Szewczenki. Jego podstawowym zadaniem było wspieranie języka ukraińskiego przez wydawanie podręczników i dzieł literackich. Po niespełna 20. latach, w 1892 roku nastąpiło przekształcenie Towarzystwa Literackiego w Towarzystwo Naukowe, według wzorów zaczerpniętych ze struktury krakowskiej Akademii Umiejętności, którego celem miało być wspieranie narodowej działalności naukowo-literackiej. Wyznaczone zadania były realizowane w sekcjach tematycznych, od humanistyki do nauk medycznych i matematyczno-przyrodniczych. Zaplecze badawcze stanowiły również systematycznie rosnące zbiory biblioteczne i muzealne.
Bezpośrednią przyczyną wybrania Lwowa jako siedziby był zakaz wydawania druków w języku ukraińskim na terenie Cesarstwa Rosyjskiego (do 1905 r.), w przeciwieństwie do liberalnych Austro-Węgier okresu konstytucyjnego (od 1867 r.). Działalność Towarzystwa została przerwana w wyniku jego likwidacji (1940 r.) przez władze radzieckie, wkrótce po zajęcia Lwowa. Jego bogate zbiory biblioteczne zostały włączone do zasobu obecnej Lwowskiej Narodowej Naukowej Biblioteki im. Stefanyka, natomiast kolekcje muzealne uległy rozproszeniu. Od roku 1947 Towarzystwo odrodziło się na emigracji jako federacja Oddziałów w Niemczech, Francji, Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. Wznowienie działalności we Lwowie, nastąpiło w roku 1989, u progu powstania suwerennej Ukrainy.
Tekst: Ryszard Nowakowski
