Józef Peszka (1767-1831)
Zaprzysiężenie Konstytucji 3 maja, po 1813
papier, tusz; 48,5 × 58,6 cm
Muzeum Książąt Lubomirskich
nr inw. I.g. 5302
Zbiór Pawlikowskich

Ustawa Rządowa z dnia 3 maja 1791 roku, na nowo regulująca ustrój prawny Rzeczypospolitej, uchwalona została w nadzwyczajnym trybie i przy zastosowaniu uproszczonej procedury (bez dokładnego przeliczenia głosów) na sesji połączonych izb sejmu. Obrady toczyły się w Sali Senatorskiej Zamku Warszawskiego. Głosowanie zastąpiono zaprzysiężeniem konstytucji przez króla, który — powtórzywszy odczytywane przez biskupa krakowskiego Feliksa Pawła Turskiego słowa roty — wezwał zebranych, aby wraz z nim udali się do kościoła i tam złożyli wspólną przysięgę Bogu. W kolegiacie św. Jana (późniejszej katedrze) przy ołtarzu obok monarchy stanęli dwaj marszałkowie: sejmu i konfederacji koronnej Stanisław Małachowski oraz konfederacji litewskiej Kazimierz Nestor Sapieha. Obaj wygłosili krótkie mowy, a następnie biskup ponownie odczytał rotę przysięgi, którą zebrani powtórzyli chórem, trzymając uniesione w górę prawice. Na zakończenie ceremonii biskup smoleński Tymoteusz Gorzeński zaintonował Te Deum laudamus.

Ten właśnie moment, stanowiący nadanie przyjętemu przez obradujące stany dokumentowi także sankcji kościelnej, utrwalił w swojej kompozycji Józef Peszka, urodzony w Krakowie malarz, wykształcony w Warszawie, w prywatnej szkole Franciszka Smuglewicza. W latach obradowania Sejmu, mieszkający w stolicy Peszka miał już ugruntowaną pozycję artystyczną. Na zlecenie magistratu wykonał wówczas dla ratusza zespół portretów osobistości szczególnie zasłużonych dla popierania sprawy miast polskich na sejmie, w tym marszałków Małachowskiego i Sapiehy. Zaprzysiężenie Konstytucji 3 maja stworzył znacznie później, już po powrocie do rodzinnego Krakowa w 1813 roku. W okresie krakowskim spod jego ręki wyszedł cykl ponad sześćdziesięciu dużych rysunków tuszem, ukazujących w obrazach dzieje Polski od pierwszych Piastów aż po czasy współczesne. W ramach tego cyklu powstała między innymi scena obrazująca uroczystą chwilę zaprzysiężenia Ustawy rządowej z dnia 3 maja.

Stworzoną w Krakowie serię historycznych rysunków Peszki kupił po śmierci artysty kolekcjoner Gwalbert Pawlikowski, który włączył ją do swoich zbiorów graficznych i rysunkowych w Medyce. W 1921 roku z woli wnuka zbieracza, Jana Gwalberta, zbiory medyckie, w tym wspomniany cykl Peszki, trafiły do Ossolineum.