„Jaśnie wielmożnemu (…) prof. Władysławowi Jaworskiemu (…) którego niezłomna wytrwałość i niezachwiana wiara jest i będzie wzorem dla wszystkich…” – te oto słowa dedykacji zdobią tekę dotyczącą Legionów Polskich, która stanowi jeden z bardziej interesujących obiektów fotograficznych w Dziale Sztuki Muzeum Książąt Lubomirskich Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.

Zakupione do zbiorów w 1975 r. muzealium obejmuje dziesięć w większości sygnowanych fotografii wojennych, naklejonych na podkładki i umieszczonych w dużym, ozdobnym etui. Zdjęcia poprzedza wspomniana dedykacja poświęcona prof. Władysławowi Leopoldowi Jaworskiemu (1865-1930), prawnikowi, profesorowi Uniwersytetu Jagiellońskiemu, a także politykowi – konserwatyście, związanemu z grupą krakowskich stańczyków. Pełnił In funkcję wiceprezesa Naczelnego Komitetu Narodowego (NKN), który istniał w latach 1914-1917. Rolą Komitetu było sprawowanie pieczy nad Legionami Polskimi. Niezwykłością tej reprezentacji politycznej jest to, że stanowi, niestety, rzadki w naszych dziejach przykład porozumienia ponad politycznymi podziałami. Ponieważ NKN skupiał przedstawicieli aż jedenastu najważniejszych stronnictw galicyjskich, nic zatem dziwnego, że jego utworzenie okrzyknięto mianem „zgody narodowej”.

Inicjatorem wydania teki legionowej był Departament Wojskowy Naczelnego Komitetu Narodowego, na czele którego stał Władysław Sikorski (1881-1943), późniejszy premier Rządu RP i Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych. Miejscem powstania był Piotrków Trybunalski, ponieważ miasto to stanowiło siedzibę Departamentu. Widniejąca data – 1 stycznia 1917 r. – może sugerować, że teka była rodzajem prezentu noworocznego, ale najpewniej stanowiła podziękowanie dla prof. Jaworskiego od Departamentu Wojskowego, który właśnie w styczniu 1917 r. został postawiony w stan likwidacji.

Autorem większości fotografii, zrobionych od marca do czerwca 1916 r., był Tadeusz Zwoliński, który zresztą w prawym dolnym rogu sygnował swoje odbitki. Prawdopodobnie chodzi o urodzonego w 1893 r. a zmarłego w 1955 r. fotografa, do którego szerokich zainteresowań należało taternictwo, kartografia, speleologia i turystyka. W okresie międzywojennym wraz z bratem Stefanem opracował i wydawał pierwsze map turystycznych Tatr i przewodnik po Zakopanem. Można je było zakupić m.in. w księgarni, która obaj bracia prowadzili w tym właśnie mieście. Znany był także jako autor zdjęć pejzaży górskich.

Fotografie umieszczone w tece legionowej ukazują żołnierzy polskich w legionowych osadach, które powstały na Wołyniu na przełomie 1915 i 1916 r. Osiedla te (nazwane m.in. „Legionowo” czy „Rojowe Osiedle”) charakteryzowała stosunkowo rozbudowana infrastruktura, obejmująca budynki komendy, elektrowni czy kapliczkę, a jako materiał budowlany wykorzystano drewno sosnowe. Ponadto zdjęcia pokazują legionistów w działaniu – widać telefonistów, artylerzystów czy żołnierzy w okopach pod Kostiuchnówką, w trakcie największej bitwy Legionów rozegranej z Rosjanami pod tą właśnie wsią w lipcu 1916 r. Dużym walorem albumu, obok doskonałych kadrów, jest własnoręczny podpis Sikorskiego złożony pod dedykacją.

Warto jeszcze przypomnieć, że archiwum Naczelnego Komitetu Narodowego jest przechowywane w Archiwum Państwowym w Krakowie. W 2018 roku zostało ono wraz m.in. z ossolińskimi rękopisami Trylogii Henryka Sienkiewicza wpisane na Polską Listę Krajową Programu UNESCO „Pamięć Świata”.

Opr. Grzegorz Polak